E-Księgarnia
W Tarnowskich Górach odbyły się uroczyste obchody powstania NSZZ „Solidarność”, w ramach których odsłonięta została tablica w 38. rocznicę pierwszego strajku na Górnym Śląsku w tarnogórskim „Fazosie”. Wydarzenie objął patronatem Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach. W uroczystości wziął udział prezes IPN dr Jarosław Szarek.
Obchody rozpoczęły się o godz. 11.00 Mszą św. odprawioną w kościele pw. Piotra i Pawła, przewodniczył jej biskup Adam Wodarczyk. W homilii podkreślił, że prawdopodobnie bez wydarzeń sprzed 38 lat Polacy nie mogliby dziś w pełni świętować stulecia odzyskania niepodległości.
Po nabożeństwie złożono kwiaty pod Dzwonnicą Tarnogórskich Gwarków. W tym miejscu zasłużonym działaczom związkowym wręczone zostały statuetki „Symbol wdzięczności w służbie tarnogórskiej Solidarności”. Tuż obok dzwonnicy posadzono „Dąb Wolności”, jeden ze stu pobłogosławionych przez papieża Franciszka.
Następnie uczestnicy przeszli na Rynek, gdzie w południe nastąpiła ceremonia odsłonięcia tablicy pamiątkowej na budynku Ratusza. Również na tarnogórskim Rynku udostępniona została wystawa plenerowa „Solidarność Fazos 1980–1981”.
Prezydent Andrzej Duda, który przekazał uczestnikom uroczystości specjalne przesłanie, podkreślił że Sierpień '80 to jedna z najważniejszych kart współczesnej historii. W piśmie odczytanym przez ministra Andrzeja Derę prezydent wskazał, że z dumą i wdzięcznością będzie wspominany zryw tych, którzy przed 38 laty upomnieli się wolność, swobody obywatelskie, ludzką godność i prawa pracownicze.
Wojewoda śląski Jarosław Wieczorek odczytał list Mateusza Morawieckiego, w którym premier napisał, że historia ojczyzny to historia walki o najcenniejsze wartości, jak wolność i solidarność. Przypomniał, że fala strajków w sierpniu 1980 r., zakończonych podpisaniem porozumień z komunistycznymi władzami, skutkowała powstaniem „S” i była wielkim krokiem w drodze do odzyskania suwerenności.
Szef Solidarności Piotr Duda w swoim przemówieniu przypomniał wszystkie wolnościowe zrywy z czasów PRL, tłumione – często krwawo – przez komunistyczne władze. Przypomniał, że zarejestrowany w listopadzie 1980 r. NSZZ „S” był „pierwszym w komunistycznym bloku związkiem zawodowym niezależnym od polityków, partii i pracodawców”.
Szef „Solidarności” Piotr Duda zaapelował o zachowywanie w pamięci najnowszej historii i docenianie bohaterów sprzed lat. Jak przekonywał, najlepszą formą pamięci o nich jest realizowanie ich testamentu – 21 postulatów ogłoszonych w 1980 r.
Prezes IPN Jarosław Szarek podkreślił, że dzisiejsza wolna i niepodległa Polska to zasługa ruchu Solidarności. „Solidarność to jedno z najpiękniejszych polskich słów, które weszło na stałe do polskiej historii, obok wolności, obok niepodległości” – powiedział. Jak dodał, strajki z 1980 r. miały tak ogromny zasięg, że władze komunistyczne nie były w stanie ich zatrzymać.
„Było ich tak wiele, bo ludzie przełamali strach, przełamali strach tutaj, w Tarnowskich Górach, mieście tak bogatym swoją historią” – powiedział i podkreślił, że po przystąpieniu do strajków zakładów z Górnego Śląska było wiadomo, że „na nic czołgi, na nic wojsko, bezpieka, milicja, bo tej wielkiej rzeki Polaków walczących o wolną, godną Polskę (…) nie da się zatrzymać”.
„Tu była ta pięść świata pracy, ta pięść, którą komuniści przez tyle lat chcieli obezwładnić, kupić. Ale Górnego Śląska, Ślązaków, nie da się kupić. Oni stanęli w sierpniu 1980 r. po dobrej stronie, stanęli z Polską, a Tarnowskie Góry były pierwsze” – podkreślił.
Jarosław Szarek przypomniał o wydanej wspólnie przez IPN, Śąskie Centrum Wolności i Solidarności oraz „Solidarność“ w Tarnowskich Górach książce pt. „Tarnogórska Solidarność 1980–1990”. Instytut Pamięci Narodowej opublikował przed kilku laty również album „Tarnogórska Solidarność 1980–1981” autorstwa Roberta Ciupy i Sebastiana Rosenbauma, poświęcony wczesnemu okresowi tarnogórskiej „Solidarności”.
|
|
 |
Burmistrz Tarnowskich Gór Arkadiusz Czech powiedział, że pracownicy „Fazosu” mieli odwagę „podnieść zgięte karki przeciwko scentralizowanej, monopolistycznej władzy, a nie było to wtedy tak oczywiste, łatwe, jak by się to dzisiaj niektórym wydawało”. Strajk w „Fazosie” stał się „małą tarnogórską częścią czegoś, co okazało się ważne dla całego świata” – dodał burmistrz. Czech odczytał też fragment listu przysłanego przez Marszałka Sejmu Marka Kuchcińskiego.
* * *
21 sierpnia 1980 r. w Fabryce Zmechanizowanych Obudów Ścianowych „Fazos” w Tarnowskich Górach wybuchł strajk. Był to pierwszy dobrze zorganizowany protest w województwie katowickim, którego uczestnicy odwołali się do doświadczeń rozpoczętego tydzień wcześniej strajku w Stoczni im. Lenina w Gdańsku. Podniesiono nie tylko postulaty płacowe i socjalne, ale domagano się też „pełnej informacji o sytuacji w kraju” i „o wysuniętych postulatach na Wybrzeżu”. Mimo ataków ze strony działaczy partyjnych, dyrekcji i służb porządkowych, MO i SB, protestujący pracownicy nie ustąpili. Kolejnego dnia przygotowali rezolucję z wyrazami poparcia dla strajkujących w Gdańsku, a szczególnie dla ich postulatu wolnych związków zawodowych. Strajk w „Fazosie” był pierwszym takim wystąpieniem pracowników śląskich zakładów. Rozpoczął falę protestów w całym województwie katowickim. Stał się też zaczynem do tworzenia w Tarnowskich Górach silnych struktur NSZZ „Solidarność”. W mieście powstała wkrótce MKZ, związana początkowo z Bytomiem. Później jednak doszło do usamodzielnienia się tarnogórskich organizacji związkowych i powołania Podregionu NSZZ „Solidarność” Tarnowskie Góry.
Strajki w województwie katowickim w sierpniu 1980 r.
Wybuch właściwych strajków w województwie katowickim w sierpniu 1980 r. poprzedziły tzw. sytuacje konfliktowe w lipcu 1980 r., tj. dyskusje i żądania rozwiązania kwestii płacowych i socjalnych w co najmniej kilkunastu zakładach pracy. W tym czasie załogi kilku kopalni i elektrowni były już gotowe do podjęcia strajków, jednak władzom udało się temu zapobiec, prowadząc rozmowy wyjaśniające i składając obietnice szybkiego zrealizowania ich postulatów, które dot. zazwyczaj kwestii płacowych, socjalnych, wewnątrzzakładowych. 1 sierpnia na tle płacowym i socjalnym doszło do jednodniowego strajku w Zakładach Tworzyw Sztucznych Erg w Bieruniu Starym, ale został on szybko wygaszony złożonymi przez władze obietnicami. Do pierwszego poważnego strajku w województwie katowickim doszło w dn. 21-22 sierpnia 1980 r. w Fabryce Zmechanizowanych Obudów Ścianowych FAZOS w Tarnowskich Górach. Kolejne protesty – od 23 sierpnia, miały miejsce w kilkunastu zakładach, m.in. w przedsiębiorstwach komunikacyjnych w Będzinie, Wodzisławiu Śląskim i Rybniku. W nocy 28/29 sierpnia rozpoczęły się strajki w kopalniach jastrzębskich KWK
Manifest Lipcowy i KWK Borynia. 29 sierpnia powołano przy KWK Manifest Lipcowy MKS, na czele którego stanął Jarosław Sienkiewicz. Tej samej nocy rozpoczął się strajk w tyskiej FSM, jednak zawieszono go 30 sierpnia, gdy władze przyjęły warunki stawiane przez strajkujących i spełniły część ich postulatów. Wieczorem 29 sierpnia rozpoczęły strajk niektóre wydziały HK, następnego dnia dołączyły do nich kolejne. Strajk podjęły również zakłady działające na terenie kombinatu lub uczestniczące w jego budowie. Zawiązał się MKS z Markiem Fabrym na czele. Po jego odwołaniu wybrano nowy skład MKS, na czele którego stanął Andrzej Rozpłochowski. MKS zawarł z dyrekcją porozumienie, w którym warunkowo zawiesił strajk. Do 1 września strajki objęły 64 zakłady, w tym 16 przedsiębiorstw działających na terenie HK i wchodzących w skład kombinatu, wzięło w nich udział ponad 98 tys. pracowników (na 135 tys. zatrudnionych). Kulminacyjnym dniem strajków w regionie był 2 września. Stanęło 50 zakładów, w tym 25 kopalni i 5 baz transportowych. Po negocjacjach z komisją rządową 3 września jastrzębski MKS reprezentujący 56 zakładów podpisał tzw. porozumienie jastrzębskie, po czym przekształcił się w Międzyzakładową Komisję Robotniczą. W HK porozumienie kończące strajk podpisano 4 września, a MKS przekształcił się w Międzyzakładowy Komitet Robotniczy, który 11 września podpisał tzw. Porozumienie Katowickie. Podpisanie porozumień nie wygasiło jednak fali strajków w województwie. Przez pewien czas panowała dezorientacja co do faktycznego zakresu obowiązywania zawartych już porozumień (szczecińskiego, gdańskiego, jastrzębskiego i katowickiego) oraz co do sposobu ich realizacji, w związku z czym kolejne załogi podjęły protesty w obawie, że nie zostaną objęte ich postanowieniami. 4 września wybuchły strajki w kopalniach bytomskich – Bobrek, Dymitrow i Szombierki. Utworzono MKS z Andrzejem Cierniewskim na czele, który podpisał porozumienie z komisją rządową, akceptujące uzgodnienia zawarte w Jastrzębiu. Do 5 września strajkowało już 49 kopalni województwa, zatrudniających 276 tys. osób, z czego w protestach brało udział 238 tys. górników, tj. 86% zatrudnionych. Po 5 września, gdy największe zakłady i przedsiębiorstwa wznowiły pracę, fala strajków objęła znaczną część pozostałych zakładów regionu. W zakładach gdzie nie doszło do protestów odbywały się zebrania, na których załogi zgłaszały kierownictwom i dyrekcjom swoje postulaty i żądania. Ogółem od 21 sierpnia do początku października 1980 r. strajkowano i przerywano pracę w 272 zakładach, zatrudniających 880 tys. pracowników, z czego w protestach uczestniczyło 310 tys. Czas trwania strajków wahał się od kilku godzin do siedmiu dni, przeważały strajki kilkugodzinne, w 147 zakładach i przedsiębiorstwach zawiązano KS. Efektem strajków sierpniowych było powstanie w regionie kilku centrów niezależnych związków zawodowych, przyszłych NSZZ „S”. Były to: Międzyzakładowa Komisja Robotnicza w Jastrzębiu, Międzyzakładowy Komitet Robotniczy w Hucie Katowice, powstała z przekształcenia bytomskiego MKS – Międzyzakładowa KZ (stanowiąca autonomiczną część jastrzębskiej MKR), Międzyzakładowy Komitet Założycielski w Tychach (przew. Leszek Waliszewski) oraz Międzyzakładowy Komitet Założycielski w Siemianowicach Śląskich (przew. Z. Suchłobowicz).
Jarosław Neja
Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976–1989
Tekst oprac. na podstawie depeszy PAP.