Nawigacja

Aktualności

Z Pogoni Katowice na mundial, czyli historia Erwina Nyca

W okresie międzywojennym karierę piłkarską rozwijał pochodzący z Katowic Erwin Ginter Nyc. Jego historię chcemy przedstawić w tej „Migawce archiwalnej”.

Przyszły piłkarz w dniu swoich narodzin (24 maja 1914 r.) otrzymał nazwisko Nytz, co nie było niczym dziwnym, bo Katowice należały wówczas do Cesarstwa Niemieckiego. Jego rodzice i on sam deklarowali polską narodowość, a po zmianach granic wynikłych po I wojnie światowej i plebiscycie z 1921 r. pozostali w Katowicach. W tym mieście Erwin ukończył szkołę powszechną i gimnazjum. Jako piętnastolatek zaczął grać w polskim klubie Pogoń Katowice (w mieście funkcjonował też kojarzony z Niemcami FC Kattowitz), a od 1935 r. reprezentował warszawską Polonię, do której trafił przy okazji odbywania służby wojskowej w stolicy; miał już wtedy polskobrzmiące nazwisko Nyc. Stamtąd powołano go do kadry narodowej, z którą rozegrał 11 spotkań, w tym to najważniejsze – z Brazylią podczas Mistrzostw Świata we Francji w 1938 r. We wrześniu 1939 r. brał udział w wojnie obronnej i na krótko dostał się do niemieckiej niewoli. Stracił warszawskie mieszkanie i wrócił do rodziców do Katowic. Tu (znów jako Nytza) groźbami umieszczenia w obozie koncentracyjnym zmuszono go do gry w FC Kattowitz, potem – jak dziesiątki tysięcy innych Górnoślązaków – wcielono do Wehrmachtu. Tam zażądano, aby złożył formularz niemieckiej listy narodowościowej (DVL); zrobił to po długim okresie uników i zwlekania, ale na swoje nieszczęście otrzymał drugą kategorię DVL. Po wojnie musiał zostać zrehabilitowany przed polskim sądem, o czym szerzej za chwilę. Wrócił do polskiej wersji nazwiska, zmienił też imiona na Edward Piotr. Grał w Polonii, pracował także jako trener. Zmarł w 1988 r.

W OA IPN w Katowicach znajdują się dwie cienkie teczki z procesu rehabilitacyjnego Nyca. Piłkarz opisał, jak próbował się wymigać od niemieckiego wojska, na co usłyszał w komendzie wojskowej, „iż chyba zdaje sobie sprawę, gdzie jest [jego] miejsce – jeżeli uchylać się [będzie] od wojska”. Zapewniał, że „zachowaniem się i postępowaniem nie zamgliłem nawet mojej prawdziwej polskości, jako że w czystym polskim duchu jestem wychowany jak w domu, tak i w szkołach polskich”. Jego słowa potwierdzili też świadkowie: „Podczas okupacji przyjeżdżał do Warszawy co 2–3 miesiące podnosząc nas na duchu i rozdawał broń między Polakami. […] Na urlopie wstydził się chodzić w mundurze niem[ieckim]”; „mówił mi, że jest w wojsku niem[ieckim] i żalił się, że go takie coś spotkało. […] Na terenie Berlina Nyc pomagał powstańcom warszawskim żywnością. Słyszałem, że Nyc należał do podziemnej organizacji i dowoził nawet broń”. Autor książki Czarny orzeł, biały orzeł. Piłkarze w trybach polityki potwierdza tę ostatnią informację i przytacza dodatkowo historię spotkania towarzyskiego w Warszawie, podczas którego urlopowany Nyc wypił trochę za dużo, po czym w mundurze Luftwaffe krzyczał na ulicy, że nienawidzi Hitlera (towarzyszący mu koledzy uspokoili piłkarza i ukryli do czasu odzyskania pełnej przytomności). Sąd Grodzki w Katowicach dał wiarę tym świadectwom i w marcu 1946 r. uznał Nyca za zrehabilitowanego.

(na podstawie IPN Ka 32/868, t. 9; IPN Ka 115/2665; Thomas Urban, Czarny orzeł, biały orzeł. Piłkarze w trybach polityki, Katowice 2012. Zdjęcie pochodzi z zasobów Narodowego Archiwum Cyfrowego)

  • Wniosek rehabilitacyjny Erwina Nyca z października 1945 r. (IPN Ka 32/868, t. 9)
    Wniosek rehabilitacyjny Erwina Nyca z października 1945 r. (IPN Ka 32/868, t. 9)
  • Wniosek rehabilitacyjny Erwina Nyca z października 1945 r. (IPN Ka 32/868, t. 9)
    Wniosek rehabilitacyjny Erwina Nyca z października 1945 r. (IPN Ka 32/868, t. 9)
  • Wniosek rehabilitacyjny Erwina Nyca z października 1945 r. (IPN Ka 32/868, t. 9)
    Wniosek rehabilitacyjny Erwina Nyca z października 1945 r. (IPN Ka 32/868, t. 9)
  • Wyrok Sądu Grodzkiego w Katowicach z marca 1946 r. orzekający rehabilitację Erwina Nyca (IPN Ka 115/2665)
    Wyrok Sądu Grodzkiego w Katowicach z marca 1946 r. orzekający rehabilitację Erwina Nyca (IPN Ka 115/2665)
  • Wyrok Sądu Grodzkiego w Katowicach z marca 1946 r. orzekający rehabilitację Erwina Nyca (IPN Ka 115/2665)
    Wyrok Sądu Grodzkiego w Katowicach z marca 1946 r. orzekający rehabilitację Erwina Nyca (IPN Ka 115/2665)
  • Drużyna Polski podczas śpiewu hymnu, 1938 r. Erwin Nyc stoi piąty od lewej (zdjęcie ze zbiorów NAC, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/skan/-/skan/1110ab192c6e7c7151ff6547122904b906123b34188a12372c30944866b06b86)
    Drużyna Polski podczas śpiewu hymnu, 1938 r. Erwin Nyc stoi piąty od lewej (zdjęcie ze zbiorów NAC, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/skan/-/skan/1110ab192c6e7c7151ff6547122904b906123b34188a12372c30944866b06b86)
do góry