Nawigacja

Aktualności

Stulecie przyłączenia części Górnego Śląska do Polski – Katowice, 19 czerwca 2022

W uroczystościach wziął udział dr Mateusz Szpytma, zastępca prezesa Instytut Pamięci Narodowej.

7 czerwca 2022 r. w Katowicach Prezydent RP Andrzej Duda podpisał ustawę o ustanowieniu Narodowego Dnia Powstań Śląskich; 20 czerwca po raz pierwszy będziemy obchodzili ogólnopolskie święto upamiętniające uczestników powstań śląskich.

Główne uroczystości odbyły się 19 czerwca 2022 r. Rozpoczęły się od Mszy Świętej Pontyfikalnej w Archikatedrze Chrystusa Króla pod przewodnictwem abp. Wojciecha Polaka. W eucharystii wziął udział m.in. Prezes Rady Ministrów Mateusz Morawiecki. W południe na katowickim Rynku odbyła się inscenizacja wkroczenia Wojska Polskiego do Katowic oraz odsłonięcie tablicy pamiątkowej. Rekonstrukcja wydarzeń sprzed 100 laty, gdy przez bramę tryumfalną do Katowic wjechał na czele swoich oddziałów gen. Stanisław Szeptycki. Tym razem przez symboliczną bramę wjechały do miasta konne i piesze grupy rekonstrukcyjne oraz Szwadron Kawalerii Wojska Polskiego, zaś aktorzy Teatru Śląskiego zrekonstruowali wydarzenia z udziałem m.in. Wojciecha Korfantego i Józefa Rymera.

Po południu odbyło się uroczyste otwarcie Panteonu Górnośląskiego w Katowicach. W uroczystości wzięli udział: wicepremier Piotr Gliński, abp. Wiktor Skworc, Jakub Chełstowski, marszałek województwa śląskiego, Marcin Krupa, prezydent Katowic, posłowie oraz przedstawiciele władz wojewódzkich, samorządowych, kościelnych, instytucji kultury, środowisk naukowych oraz społecznych.

Instytut Pamięci Narodowej reprezentowali: dr Mateusz Szpytma, wiceprezes IPN oraz dr Andrzej Sznajder, dyrektor katowickiego oddziału IPN.

Panteon Górnośląski w Katowicach to miejsce, które stanowi żywy pomnik uwieczniający dokonania osób zasłużonych dla Górnego Śląska oraz setną rocznicę przyłączenia części Górnego Śląska do Polski. Organizatorami nowej instytucji kultury są Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Województwo Śląskie, Archidiecezja Katowicka oraz Miasto Katowice.

Obchody objęte były Patronatem Narodowym Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej Andrzeja Dudy. 

Rok 1922 – przyłączenie części Górnego Śląska do Polski

Rok 1922 przyniósł zakończenie kilkuletnich zmagań polsko-niemieckich o przynależność Górnego Śląska. Wprawdzie decyzja Rady Ligii Narodów o podziale regionu zapadła w październiku 1921 r., to musiały minąć jeszcze długie miesiące zanim została ona zrealizowana.

Ważnym elementem przygotowań do tego były polsko-niemieckie negocjacje związane z zawarciem, narzuconej przez aliantów, Konwencji Górnośląskiej (zwanej też Konwencją Genewską), która miała m.in. zabezpieczać prawa mniejszości narodowych oraz regulować kwestie wymiany gospodarczej na podzielonym obszarze. Ten obszerny akt został podpisany 15 maja 1922 r. w Genewie. Nad jego wykonaniem miały czuwać instytucje międzynarodowe, takie jak ulokowana w Katowicach Górnośląska Komisja Mieszana z Szwajcarem Felixem Calonderem na czele oraz Górnośląski Trybunał Rozjemczy w Bytomiu, kierowany przez belgijskiego polityka i prawnika Georgesa Kaeckenbeeka. Konwencja miała obowiązywać przez 15 lat, a więc do 1937 r.

Jednocześnie rządząca na górnośląskim obszarze plebiscytowym Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa przygotowywała się do przekazania władzy na tym terenie administracji polskiej i niemieckiej. Ostateczne regulacje w tej kwestii wydano 15 czerwca – proces przejmowania części Górnego Śląska przyznanych Polsce i Niemcom miał trwać etapami przez najbliższych kilka tygodni.

Stosowne przygotowania poczyniła także strona polska. Utworzona po zakończeniu III powstania śląskiego Naczelna Rada Ludowa na Górnym Śląsku, kierowana przez Józefa Rymera, tworzyła zręby polskiej administracji w przyszłym, autonomicznym województwie śląskim, którego utworzenie zapowiadał uchwalony przez Sejm RP w 1920 r. Statut Organiczny. 12 czerwca 1922 r. premier RP mianował członków Tymczasowej Śląskiej Rady Wojewódzkiej. Tego samego dnia Rymer został pierwszym wojewodą śląskim. Pięć dni później NRL została oficjalne rozwiązana, czemu towarzyszyło powołanie Urzędu Wojewódzkiego Śląskiego w Katowicach. W tym czasie trwał już proces przejmowania władzy na obszarze województwa przez Polaków. 19 czerwca podpisano w Katowicach protokół przekazania polskiej administracji powiatu katowickiego. W tym samym dniu odbyła się ostatnia parada i wymarsz wojsk francuskich. 20 czerwca 1922 r. miało miejsce uroczyste wkroczenie do Katowic oddziałów Wojska Polskiego dowodzonych przez gen. Stanisława Szeptyckiego. Centralne uroczystości odbyły się na katowickim rynku, gdzie żołnierzy polskich witał m.in. Wojciech Korfanty. W następnych dniach oddziały Szeptyckiego wkraczały do kolejnych miast i powiatów województwa śląskiego. Proces ten zakończył się 4 lipca w Rybniku. Tego samego dnia do przyznanej Niemcom części regionu (m.in. do Opola, Bytomia, Gliwic i Zabrza) wkroczyły oddziały Reichswehry. Tym samym podział regionu został dokonany. Dłużej, bo jeszcze wiele miesięcy, trwało wytyczenie dokładnego przebiegu granicy, które zakończyło się dopiero w 1923 r.

dr Mirosław Węcki (IPN Katowice)

Program wydarzeń zorganizowanych przez Oddział  Instytutu Pamięci Narodowej IPN w Katowicach.

do góry