E-Księgarnia
Prasa to najostrzejsza i najpotężniejsza broń naszej partii” – twierdził Józef Stalin. Od dziennikarzy wymagano całkowitego podporządkowania się partii, a nad ideologiczną poprawnością przekazywanych informacji czuwała cenzura. Skutecznie zlikwidowano swobodę publicznego wyrażania myśli i choć system stalinowski zaczął się rozsypywać po śmierci dyktatora w 1953 r., to jednak niektóre jego elementy przetrwały „odwilż” i pozostały obecne aż do 1989 r. Również w Polsce prasa do końca komunizmu pozostawała oczkiem w głowie PZPR, zwłaszcza że siła jej oddziaływania była znacznie większa niż obecnie, w czasach dominacji telewizji i internetu. O jej znaczeniu świadczyć może m.in. Dom Prasy w Katowicach, który od połowy lat sześćdziesiątych dominował nad katowickim Rynkiem. Praca w jednej z licznych znajdujących się tam redakcji była nobilitacją, nie wspominając o wielu bardziej przyziemnych korzyściach. Pomimo to różne były drogi i postawy życiowe piszących na Górnym Śląsku dziennikarzy i publicystów.
W tym numerze „CzasyPisma” pokazujemy różne odsłony historii prasy na Górnym Śląsku doby Polski Ludowej. O pierwszych latach „Dziennika Zachodniego” – najważniejszej gazety codziennej w regionie, napisał dla nas Sebastian Ligarski. O próbach ograniczenia działalności wydawniczej Kościoła katolickiego na Górnym Śląsku w czasach stalinowskich traktuje tekst Adama Dziuroka. Z artykułem tym korespondują: szkic Łucji Marek o roli prasy w akcji laicyzacyjnej oraz wywiad z Olgierdem Żmudzkim, pracownikiem Okręgowego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk w Katowicach w latach siedemdziesiątych. Bogusław Tracz i Sebastian Rosenbaum szkicują epizody z biografii dwóch różnych ludzi pióra związanych z Katowicami: Wilhelma Szewczyka i Jana F. Lewandowskiego. Konteksty funkcjonowania prasy i życia kulturalnego tuż po wojnie scharakteryzowała Bogumiła Bobik. To, że pomimo destalinizacji utrzymano prosowiecki kurs w propagandzie, udowadnia w swoim tekście Adam Dziuba.
Przeciwwagę dla sowieckiego modelu kultury stanowiły wzorce amerykańskie, w tym jazz. „Odwilżowe” wystawienie przez amerykańskich artystów z Everymen Opera opery George'a Gershwina Porgy and Bess w 1955 r. Stalinogrodzie opisał Jarosław Neja, zaś wywiad z Adamem Gesslerem, współreżyserem monumentalnego przedstawienia Tragedii romantycznej w 1981 r. w katowickim Spodku, przenosi nas do innego, późniejszego przykładu kulturalnej aktywności niemieszczącej się w socjalistycznej sztancy. Ten sam okres – czasy pierwszej „Solidarności” – i ówczesne przemiany w mediach na przykładzie województwa opolskiego zanalizował Zbigniew Bereszyński.
Problemom górnośląskiej tożsamości i politycznym mitom wypędzenia i ziem odzyskanych poświęcone są teksty Andrzeja Michalczyka, Kaia Struvego i Bernarda Linka, pochodzące z niedawno opublikowanego Leksykonu mitów, symboli i bohaterów Górnego Śląska w XIX i XX wieku.
Ciągle pamiętamy o stuleciu I wojny światowej oraz o zbliżającej się rocznicy III powstania śląskiego. Aleksandra Korol-Chudy pisze o zabrzanach w czasie Wielkiej Wojny, a Zbigniew Gołasz – o żandarmerii wojsk powstańczych w III powstaniu śląskim, omawiamy też „pierwszowojenne” wystawy muzealne. Tomasz Kurpierz i Jarosław Neja przybliżają schyłek stalinizmu w województwie katowickim, Robert Ciupa, Sebastian Reńca i ponownie Tomasz Kurpierz przenoszą nas w czasy „Solidarności” i w lata osiemdziesiąte, Stefan Białek przypomina adwokata Kazimierza Senissona, który po wojnie działał w Strzelcach Opolskich, zaś Helena Jadwiszczok-Molencka opisuje przemiany powojennej architektury Bytomia. Analizę obecności wątków górnośląskich w polskich podręcznikach historii wydanych po 1989 r. przynosi artykuł Marcina Wiatra. Tematem fotografii wykonanych przez członków grupy Karbon jest tym razem kolej w śląskim okręgu przemysłowym.
SPIS TREŚCI
- Sebastian Ligarski – „Dziennik Zachodni”: pismo dla wszystkich w pierwszych latach powojennych
- Adam Dziurok – „To już nie cenzura, ale głupia szykana”. Ograniczenia w działalności wydawniczej Kościoła katolickiego na Górnym Śląsku w czasach stalinowskich
- Sprawozdanie z konferencji redaktora „Gościa Niedzielnego”, ks. Jerzego Stroby, z Naczelnikiem Wojewódzkiego Urzędu Kontroli Prasy, odbytej w dn. 19 X 1951 r.
- Rozmowa z Olgierdem Żmudzkim „Przeszłość cenzora ciągnie się za człowiekiem przez kilkadziesiąt lat…”
- Sebastian Rosenbaum – Od „Fantany” do „Poglądów”. Czasopisma Wilhelma Szewczyka
- Bogusław Tracz – „Ale ja nie chcę się z panem spotykać na kawie”. Janusza F. Lewandowskiego wygrana z SB
- Łucja Marek – Popularyzacja „myśli racjonalistycznej” – prasa w akcji laicyzacyjnej
- Rozmowa z Maciejem Szczepańskim „Trybunie Robotniczej” się nie odmawiało.
- Zbigniew Bereszyński – Ukarana krytyka. Opolskie media informacyjne w latach 1980–1982
- Bogumiła Bobik – Od kultury do propagandy. O powojennej prasie i życiu kulturalnym na Górnym Śląsku oraz o ich animatorach
- Adam Dziuba – Z „Maskaradą” i „Barbarzyńcą” w programie. Przeglądy filmu i teatru sowieckiego w obchodach rewolucji październikowej w województwie śląskim/katowickim
- Jarosław Neja – „Porgy i Bess” w Stalinogrodzie
- Rozmowa z Adamem Gesslerem „Wszyscy jesteście Kordianami”
- Andrzej Michalczyk – Górnoślązacy – kim są?
- Kai Struve – Górny Śląsk jako Ziemie Odzyskane
- Bernard Linek – Mit wypędzenia
- Kaja Świętochowska – Stalowe koła. Koleje na Górnym Śląsku
- Aleksandra Korol-Chudy – Wieści z frontu. O zabrzanach w pierwszych tygodniach Wielkiej Wojny w świetle lokalnej prasy
- Zbigniew Gołasz – Żandarmeria Wojsk Powstańczych w okresie III powstania śląskiego
- Stefan Białek – Strzelecki adwokat i stalinowski więzień polityczny – Kazimierz Antoni Senisson
- Tomasz Kurpierz – Czy to już odwilż? Zmiany w stalinogrodzkim obozie władzy (1954–1955).
- Jarosław Neja – Ostatnia zima stalinizmu
- Helena Jadwiszczok-Molencka – Bytom – nie tylko wyburzenia. Współczesna przestrzeń Bytomia w kontekście powojennych zmian urbanistycznych i społecznych
- Robert Ciupa – „Robotnicy – rolnikom”. Święto Ludowe w Jastrzębiu-Zdroju w obiektywie Służby Bezpieczeństwa
- Sebastian Reńca – Pomniki na lepsze czasy
- Tomasz Kurpierz – Gliwiccy malarze i drukarze
- Marcin Wiatr – Oswajanie inności. Region pogranicza kulturowego w polskich podręcznikach do historii wydanych po 1989 roku
- Krzysztof Gwóźdź – Wielka Wojna w mikroperspektywie
- Publikacje IPN w Katowicach
- Inne publikacje