E-Księgarnia
6 czerwca 2022 r. w siedzibie Redakcji Dziennika Zachodniego w Sosnowcu odbyła się konferencja prasowa na temat obchodów 100. rocznicy objęcia części Górnego Śląska przez Rzeczpospolitą zorganizowanych przez Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach.
Dr Andrzej Sznajder, dyrektor katowickiego oddziału IPN przypomniał o tym, że uroczystości 100. rocznicy włączenia części Górnego Śląska do Polski to kulminacja i zwieńczenie obchodów z minionych lat, kiedy świętowaliśmy setne rocznice kolejnych powstań śląskich i plebiscytu.
Zagadnienia dotyczące powstań śląskich, plebiscytu oraz włączenia części Śląska do Polski były w ostatnich latach tematem ponad 25 publikacji naukowych i popularnonaukowych IPN. Instytut przygotował też przeszło 25 różnego rodzaju materiałów edukacyjnych, m.in. infografikę dla nauczycieli historii „Województwo śląskie w II RP 1922-1939”. Wystawy na temat powstań śląskich zaprezentowano w ponad 120 miastach w całej Polsce.
Dyrektor A. Sznajder podkreślił: „Chcemy opowiadać historię Górnego Śląska nie tylko mieszkańcom regionu, ale również innych części Polski”. Ważną częścią rocznicowych działań były specjalne dodatki prasowe o zasięgu ogólnopolskim, które ukazały się w łącznym nakładzie ok. 600 tys. egzemplarzy. Instytut Pamięci Narodowej przygotował dwa kolejne dodatki z okazji tegorocznej czerwcowej rocznicy: jeden z wydawnictwem Polska Press Grupa, drugi we współpracy z redakcją „Gościa Niedzielnego” oraz Instytutem Śląskim w Opolu.
Ryszard Mozgol, naczelnik Oddziałowego Biura Edukacji Narodowej IPN w Katowicach zaprezentował wybrane działania edukacyjne przygotowane w ramach tegorocznych uroczystości: wystawy plenerowe „»Pamiętaj, że nosisz mundur« Policja Województwa Śląskiego w stulecie utworzenia” oraz „Bramy do Polski 1922”. Zaprezentował także odznakę pamiątkową „Orzeł śląski 74 Górnośląskiego Pułku Piechoty".
Jan Kwaśniewicz, naczelnik Oddziałowego Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN w Katowicach przypomniał o trwającej akcji oznaczania grobów znakiem pamięci „Tobie Polsko”, opracowanym przez OBUWiM IPN w Katowicach, którą rozpoczęto 5 lipca 2021 r. w dzień setnej rocznicy zakończenia III powstania śląskiego. Dotychczas zorganizowano ponad dwadzieścia uroczystości w województwach śląskich i opolskim. W ramach tegorocznych obchodów zaplanowano m.in. uroczystość odsłonięcia Pomnika Orląt i Kadetów Lwowskich w Katowicach, ufundowanego przez Oddział Instytut Pamięci Narodowej w Katowicach. Wydarzenie odbędzie się 20 czerwca 2022 r. J. Kwaśniewicz przypomniał o trwajacej nadal akcji „Powstańcy to wiara, nadzieja i cud” – ocalmy groby Powstańców Śląskich od zapomnienia!
Historyk dr Mirosław Węcki zapowiedział publikacje Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN w Katowicach, które wkrótce się ukażą: „Rok 1920 na Górnym Śląsku. Alianci – kampania plebiscytowa – powstanie”, „Atlas Górnego Śląska 1919-1922. Wybór źródeł kartograficznych” oraz edycję naukową ponad czterdziestu wystąpień Wojciecha Korfantego w Sejmie Śląskim w latach 1922-1929, prezentujących m.in. poglądy tego polityka na zagadnienia związane z integracją województwa śląskiego z II Rzecząpospolitą.
Dr Andrzej Sznajder oraz red. Grzegorz Gajda zapowiedzieli premierę reportażu interaktywnego. To wspólny projekt Dziennika Zachodniego oraz katowickiego oddziału IPN, który przygotowano w ramach tegorocznych obchodów 100. rocznicy objęcia części Górnego Śląska przez Rzeczpospolitą.
***
Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach w roku 2018 zainaugurował cykl wydarzeń zorganizowanych w ramach ogólnopolskich obchodów stulecia odzyskania niepodległości Polski. Przygotowaliśmy: cykliczne spotkania, kalendarze ścienne, publikacje, konferencje naukowe oraz wystawy popularyzujące wiedzę na temat wydarzeń historycznych związanych z odzyskaniem w 1918 r. przez Polskę niepodległości. Uwzględniając dzieje Górnego Śląska w skali całego kraju, w szczególny sposób upamiętniamy historię naszego regionu, dla którego każdy następujący po 1918 rok był kolejnym etapem na drodze do częściowego powrotu do Rzeczypospolitej. W 1919 r. wybuchło pierwsze powstanie śląskie, w 1920 drugie, a w 1921 r. miał miejsce plebiscyt oraz trzecie powstanie śląskie. W 2022 r. obchodzimy 100 rocznicę przyłączenia części Górnego Śląska do Rzeczpospolitej.
2 maja 2022 r. Prezydent RP Andrzej Duda skierował do Sejmu projekt ustawy o ustanowieniu Narodowego Dnia Powstań Śląskich. Prezydent podpisał dokument podczas spotkania z przedstawicielami instytucji i podmiotów wnioskujących o ustanowienie święta.
Celem projektowanej ustawy jest ustanowienie 20 czerwca świętem państwowym – Narodowym Dniem Powstań Śląskich, dla upamiętnienia zrywu narodowego – 3 powstań z lat 1919–1921 i złożenia hołdu jego bohaterskim uczestnikom.
Prezydent RP Andrzej Duda podkreślił też znaczenie powstań śląskich:
– To był bardzo ważny moment w historii Rzeczypospolitej – ten historyczny dzień 20 czerwca 1922 roku, kiedy wojska polskie wreszcie wkroczyły na Górny Śląsk po to, by dzięki wielkiemu czynowi zbrojnemu trzech powstań śląskich, Polska mogła objąć tę ziemię w posiadanie, i aby ci wszyscy Polacy, Ślązacy, którzy tam o Polskę i za Polskę walczyli, mieli ten swój wielki i niezwykle ważny moment przyłączenia do ojczyzny w ramach kształtowania granic II Rzeczypospolitej, tego, można powiedzieć, ostatniego akordu kształtowania granic II Rzeczypospolitej. Dlatego – jak wskazywał Andrzej Duda – właśnie to ten dzień, 20 czerwca, został wybrany jako ten, który – mam nadzieję – wkrótce zostanie ustanowiony przez polski parlament Narodowym Dniem Powstań Śląskich.
Prezydent RP Andrzej Duda we wtorek, 7 czerwca 2022 r. uroczyście podpisze w Katowicach ustawę o ustanowieniu Narodowego Dnia Powstań Śląskich.
***
Rok 1922 – przyłączenie części Górnego Śląska do Polski
Rok 1922 przyniósł zakończenie kilkuletnich zmagań polsko-niemieckich o przynależność Górnego Śląska. Wprawdzie decyzja Rady Ligii Narodów o podziale regionu zapadła w październiku 1921 r., to musiały minąć jeszcze długie miesiące zanim została ona zrealizowana.
Ważnym elementem przygotowań do tego były polsko-niemieckie negocjacje związane z zawarciem, narzuconej przez aliantów, Konwencji Górnośląskiej (zwanej też Konwencją Genewską), która miała m.in. zabezpieczać prawa mniejszości narodowych oraz regulować kwestie wymiany gospodarczej na podzielonym obszarze. Ten obszerny akt został podpisany 15 maja 1922 r. w Genewie. Nad jego wykonaniem miały czuwać instytucje międzynarodowe, takie jak ulokowana w Katowicach Górnośląska Komisja Mieszana z Szwajcarem Felixem Calonderem na czele oraz Górnośląski Trybunał Rozjemczy w Bytomiu, kierowany przez belgijskiego polityka i prawnika Georgesa Kaeckenbeeka. Konwencja miała obowiązywać przez 15 lat, a więc do 1937 r.
Jednocześnie rządząca na górnośląskim obszarze plebiscytowym Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa przygotowywała się do przekazania władzy na tym terenie administracji polskiej i niemieckiej. Ostateczne regulacje w tej kwestii wydano 15 czerwca – proces przejmowania części Górnego Śląska przyznanych Polsce i Niemcom miał trwać etapami przez najbliższych kilka tygodni.
Stosowne przygotowania poczyniła także strona polska. Utworzona po zakończeniu III powstania śląskiego Naczelna Rada Ludowa na Górnym Śląsku, kierowana przez Józefa Rymera, tworzyła zręby polskiej administracji w przyszłym, autonomicznym województwie śląskim, którego utworzenie zapowiadał uchwalony przez Sejm RP w 1920 r. Statut Organiczny. 12 czerwca 1922 r. premier RP mianował członków Tymczasowej Śląskiej Rady Wojewódzkiej. Tego samego dnia Rymer został pierwszym wojewodą śląskim. Pięć dni później NRL została oficjalne rozwiązana, czemu towarzyszyło powołanie Urzędu Wojewódzkiego Śląskiego w Katowicach. W tym czasie trwał już proces przejmowania władzy na obszarze województwa przez Polaków. 19 czerwca podpisano w Katowicach protokół przekazania polskiej administracji powiatu katowickiego. W tym samym dniu odbyła się ostatnia parada i wymarsz wojsk francuskich. 20 czerwca 1922 r. miało miejsce uroczyste wkroczenie do Katowic oddziałów Wojska Polskiego dowodzonych przez gen. Stanisława Szeptyckiego. Centralne uroczystości odbyły się na katowickim rynku, gdzie żołnierzy polskich witał m.in. Wojciech Korfanty. W następnych dniach oddziały Szeptyckiego wkraczały do kolejnych miast i powiatów województwa śląskiego. Proces ten zakończył się 4 lipca w Rybnika. Tego samego dnia do przyznanej Niemcom części regionu (m.in. do Opola, Bytomia, Gliwic i Zabrza) wkroczyły oddziały Reichswehry. Tym samym podział regionu został dokonany. Dłużej, bo jeszcze wiele miesięcy, trwało wytyczenie dokładnego przebiegu granicy, które zakończyło się dopiero w 1923 r.
dr Mirosław Węcki