Instytut Pamięci Narodowej Nowości wydawnicze IPN dostępne w księgarni internetowej ipn.poczytaj.pl - Aktualności -

Polecamy nowości wydawnicze Instytutu Pamięci Narodowej, zwłaszcza wydane w ostatnim czasie przez katowicki oddział IPN. Publikacje są dostępne w księgarni internetowej: ksiegarniaipn.pl

Nasze propozycje:

Włodzimierz Kapczyński, Dziennik 1981–1983, IPN, Stowarzyszenie Pokolenie, Śląskie Centrum Wolności i Solidarności, Katowice–Warszawa 2019, 404 s., ISBN 978-83-8098-752-4

Włodzimierz Kapczyński (1929–2018) – w 1947 r. organizator grupy Związek Walki z Komunizmem, w 1948 r. aresztowany, skazany wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Katowicach na 7 lat więzienia, osadzony w Sosnowcu-Radosze, Wronkach, Potulicach, Raciborzu, Obozie Pracy Więźniów w Jelczu, zwolniony w 1953 r. na mocy amnestii. Od września 1980 r. w „Solidarności”; przewodniczący Komisji Zakładowej w Budostalu-4; w lipcu i grudniu 1981 r. delegat na I i II Walny Zjazd Delegatów (województwa katowickiego) Regionu Śląsko-Dąbrowskiego, członek Zarządu Regionu, delegat na I Krajowy Zjazd Delegatów, pracownik biura informacji i działu poligrafii. Od 1981 r. członek Związku Solidarności Polskich Kombatantów; współtwórca Związku Więźniów Politycznych PRL.

13 grudnia 1981 r. internowany w Ośrodku Odosobnienia w Katowicach, Jastrzębiu-Szerokiej i Uhercach, zwolniony w lipcu 1982 r. W latach 1982–1989 członek Regionalnej Komisji Wykonawczej, do końca 1988 r. szef kolportażu na północno-wschodnią część Regionu, organizator podziemnej poligrafii, m.in. druku pism „Regionalny Informator Solidarności”, „Głos Śląsko-Dąbrowski”, a także książek. W lutym 1989 r. uczestnik II Zgromadzenia Działaczy „Solidarności” Regionu Śląsko-Dąbrowskiego w Ustroniu-Polanie.

W 2007 r. odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Odrodzenia Polski, a w 2016 r. – Krzyżem Wolności i Solidarności.

Marta Paszek, Wojskowy Sąd Rejonowy w Katowicach (1946–1955). Organizacja i funkcjonowanie, Katowice-Warszawa 2019, 427 s., ISBN: 978-83-8098-734-0

Jednym z elementów totalitaryzacji Polski po II wojnie światowej było dostosowywanie prawa i sądownictwa do celów władzy komunistycznej. Przy zachowaniu pozorów legalności władzy i ciągłości prawa, opierając się na wzorcach sowieckich, powoływano nowe sądy i organy quasi-sądowe. Ich zadaniem była likwidacja przeciwników nowego ustroju. Szczególną rolę w budowanym systemie represji odegrały wojskowe sądy rejonowe, obejmujące swoją właściwością obszar województwa. Powołano je rozkazem organizacyjnym nr 023 z 20 stycznia 1946 r. wydanym przez ministra obrony narodowej marszałka Michała Żymierskiego.

Wojskowe sądy rejonowe były sądami specjalnymi wyznaczonymi do orzekania w sprawach funkcjonariuszy bezpieczeństwa publicznego, Milicji Obywatelskiej, Straży Więziennej, żołnierzy Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego (oraz Wojsk Ochrony Pogranicza od 1949 r.). Największą i ponurą sławę uzyskały jednak dzięki orzekaniu w sprawach osób cywilnych oskarżonych o popełnienie przestępstw politycznych. Osoby cywilne stanowiły około 70% wszystkich skazanych. Za działalność przeciwko nowemu ustrojowi wojskowe sądy rejonowe szafowały karą śmierci, stając się bezwzględnym narzędziem terroru w rękach władzy komunistycznej pierwszych lat Polski Ludowej

Dotychczas na siedemnaście istniejących w latach 1946–1955 wojskowych sądów rejonowych, opracowań monograficznych doczekały się WSR w Olsztynie, w Opolu, w Krakowie, w Łodzi, w Poznaniu, w Szczecinie oraz w Gdańsku Dostrzegając istotną lukę badawczą, autorka postanowiła ją wypełnić i podjąć badania nad organizacją, funkcjonowaniem oraz obsadą personalną WSR w Katowicach. Tematem pracy jest Wojskowy Sąd Rejonowy w Katowicach w całym okresie jego działalności, tj. w latach 1946–1955.

Głównym celem podjętych badań była rekonstrukcja i naukowe opisanie struktury, obsady personalnej i funkcjonowania Wojskowego Sądu Rejonowego w Katowicach z uwzględnieniem analizy jego orzecznictwa. Zostały również postawione następujące pytania: jakie zadania miał sąd? Jaki był stopień niezależności sądu? W jaki sposób dokonywano doboru sędziów? Jak przebiegała ścieżka zawodowa sędziów? Ich awanse? Czy przestrzegano zasady niezawisłości sędziowskiej?

Sebastian Rosenbaum, Między katolicyzmem i nacjonalizmem. Związek Niemieckich Katolików w Polsce w województwie śląskim 1923–1939, Katowice–Warszawa 2020, 808 s., ISBN: 978-83-8098-523-0

W okresie dwudziestolecia Rzeczpospolitą zamieszkiwało ok. 1 mln osób niemieckiego pochodzenia narodowego. Większość z nich koncentrowała się w zachodnich województwach Polski, m.in. w województwie śląskim. Niemcy z tego ostatniego województwa w większości wyznawali katolicyzm, co odróżniało ich od pozostałych członków tej mniejszości narodowej, z reguły ewangelickiego wyznania. Dlatego też najważniejsza organizacja niemieckich katolików powstała właśnie w województwie śląskim, w Katowicach i choć działała w wielu częściach kraju, na polskim Górnym Śląsku znajdowały się jej władze i najsilniejsze struktury. Organizacją tą był Związek Niemieckich Katolików w Polsce (Verband deutscher Katholiken in Polen, VdK). Został powołany do życia  latem 1923 r. przez niemieckich działaczy związanych z tzw. katolicyzmem politycznym i związkowym. Był organizacją co prawda katolicką, kulturalno-społeczną, jednak nie podporządkowaną hierarchii kościelnej administracji apostolskiej, a od 1925 r. diecezji katowickiej. Co więcej, przez kilka pierwszych lat VdK znajdował się w konflikcie z administratorem, a potem biskupem Augustem Hlondem oraz szeregiem duchownych. VdK nawiązywał do silnych w Niemczech tradycji ruchu organizacyjnego świeckich katolików, co nie zawsze podobało się duchowieństwu. Formalnie apolityczny, VdK odgrywał znaczącą rolę w procesie mobilizacji i światopoglądowo-narodowej homogenizacji Niemców w województwie śląskim, dzięki szeroko zakrojonej aktywności kulturalnej, konfesyjnej, społecznej i in. Centrala i filie Związku ściśle współpracowały z innymi organizacjami niemieckimi, jak Volksbund, jednak nierzadko dochodziło między nimi także do konfliktu na tle politycznym i konfesyjnym. W ciągu 16 lat istnienia VdK stał się ważną organizacją Niemców śląskich. Jednak po 1933 r. doszło do pęknięcia w łonie Związku: część działaczy z senatorem RP Eduardem Pantem zdecydowanie opowiedziała się przeciwko rządowi Adolfa Hitlera w Rzeszy Niemieckiej, część przyjęła koniunkturalne stanowisko umiarkowanego poparcia. Wśród działaczy coraz mocniej zaznaczała się rozbieżność między katolickim światopoglądem a penetracją przez ideologię nacjonalistyczną.

Publikacja przedstawia w sześciu rozdziałach korzenie organizacji w tzw. katolicyzmie związkowym w Niemczech, następnie omawia strukturę VdK, jego oddziaływanie na forum województwa śląskiego i diecezji katowickiej, formy aktywności społeczno-kulturalnej oraz dyskurs rozwijany w Związku. Jest to pierwsza tak obszerna monografia poświęcona stowarzyszeniu mniejszości niemieckiej z międzywojennego województwa śląskiego. Jest też próbą ukazania przemian w łonie społeczności niemieckich katolików pod wpływem „narodowej rewolucji” w Trzeciej Rzeszy. Praca oparta jest na szerokiej bazie źródłowej, obejmującej archiwa w Niemczech i w Polsce, państwowe i kościelne, oraz prasę mniejszości niemieckiej.

Andrzej Rozpłochowski, Jeden z jedenastu. Wspomnienia z internowania i uwięzienia 1982–1984, wstęp i opracowanie Katarzyna Wilczok, Warszawa 2019, 432 s., ISBN: 978-83-8098-786-9

Jeden z jedenastu...  to wspomnienia, dziennik i prywatna korespondencja z lat 1982–1984 Andrzeja Rozpłochowskiego – jednego z przywódców śląsko-dąbrowskiej Solidarności, przewodniczącego MKZ Katowice oraz członka władz krajowych NSZZ „Solidarność”.

Ze względu na forsowanie śmiałych wizji programowych został on uznany za jednego z najbardziej radykalnych liderów związkowych w latach 1980–1981. Rozpłochowski był m.in. pomysłodawcą usunięcia struktur PZPR z zakładów pracy. Władze PRL zaliczyły go do tzw. ekstremy Solidarności, czyli działaczy związkowych zmierzających do obalenia ustroju socjalistycznego. W stanie wojennym Rozpłochowski był internowany, a następnie więziony. Znalazł się w słynnej „jedenastce” – grupie więźniów politycznych złożonej z siedmiu przywódców Solidarności i czterech działaczy KSS „KOR”. Ekipa Jaruzelskiego-Kiszczaka postanowiła wytoczyć „jedenastce” pokazowy proces polityczny. Związkowcom postawiono zarzut dążenia do „obalenia przemocą socjalistycznego ustroju w PRL i osłabienia mocy obronnej PRL”. Groziła za to wówczas nawet kara śmierci.

Książka zawiera m.in. wspomnienia Andrzeja Rozpłochowskiego napisane podczas pobytu w Stanach Zjednoczonych i uzupełnione po powrocie do Polski w 2010 r. Szczerze opisał czas internowania i uwięzienia, nie pomijając kwestii szczególnie dla niego trudnych. Wielką wartość dokumentalną przedstawia dziennik spisywany w celi więziennej w okresie od 28 lipca 1983 do 8 sierpnia 1984 r. Ukazuje on obraz życia codziennego więźnia politycznego PRL w latach osiemdziesiątych. Wyjątkowy charakter nadaje książce obszerna korespondencja, szczególnie prowadzona między autorem a jego przyszłą żoną Barbarą, pozwalająca wniknąć w bardzo intymną sferę ich myśli, uczuć, przeżyć i trosk w trudnym dla nich czasie wymuszonej rozłąki. Takich świadectw nie mamy zbyt wiele. Książkę uzupełniają fotografie z okresu internowania oraz najciekawsze dokumenty ze śledztwa.

Wiara i Niepodległość. Religijno-patriotyczne tradycje terenów obecnej diecezji sosnowieckiej, red. Adam Dziurok, ks. Mariusz Trąba, Instytut Pamięci Narodowej, Diecezja Sosnowiecka, Katowice – Sosnowiec – Warszawa 2019, 720 s. ISBN: 978-83-8098-699-2

Publikacja Wiara i Niepodległość...  – efekt współpracy diecezji sosnowieckiej i katowickiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej, z jednej strony wpisuje się w obchody stulecia niepodległości, a z drugiej pokazuje we właściwej perspektywie bardzo różnorodną, skomplikowaną historię różnych ziem, znajdujących się w granicach diecezji sosnowieckiej. Diecezja ta, powołana w 1992 r., obejmuje tereny z bardzo skomplikowaną i bogatą przeszłością, ale, z różnych powodów, przez wiele dekad część tej przeszłości, zwłaszcza postawy patriotyczne i religijne, była zapomniana. Dlatego myślą przewodnią prezentowanych w niniejszym tomie tekstów jest przywrócenie pamięci o ludziach, wydarzeniach i miejscach z dziejów diecezji, które w XIX i XX w. związane były z umiłowaniem Ojczyzny oraz wiarą w Boga. Na kartach publikacji czytelnik odnajdzie m.in. informacje na temat udziału mieszkańców terenów diecezji sosnowieckiej – tak pojedynczych osób, jak i całych społeczności – w działalności niepodległościowej okresu zaborów, II Rzeczypospolitej, okupacji niemieckiej w okresie II wojny światowej oraz Polski Ludowej. Ważnym problemem, wokół którego koncentrują się rozważania autorów, jest także wkład Kościoła katolickiego w walkę o niepodległą Polskę i kształtowanie postaw patriotycznych.

Obszerna publikacja, zawierająca 21 artykułów, została podzielona na cztery zasadnicze części, wyróżnione zgodnie z okresami dziejów naszego państwa i narodu (okres zaborów, II Rzeczpospolita, okres wojny i okupacji niemieckiej, lata 1945–1989). Całość otwiera prezentacja stanu badań historycznych nad dziejami życia religijnego na obszarze diecezji sosnowieckiej. Artykuły zamieszczone w tomie dotyczą różnych obszarów diecezji – zarówno Zagłębia Dąbrowskiego, jak i Olkusza i regionu olkuskiego, a także Wolbromia, Siewierza i Jaworzna. Nowatorski charakter publikacji wynika głownie z podjęcia nieeksploatowanych dotąd problemów, jak i wykorzystania nowej bazy źródłowej – autorzy często sięgali po źródła do tej pory zupełnie nieznane i niewykorzystywane w badaniach naukowych, a przechowywane tak w archiwach kościelnych (parafialnych, diecezjalnych, zakonnych), państwowych (zbiory IPN, archiwa państwowe), jak i rodzinnych (np. archiwum rodziny Khnote oraz archiwum Leona Korusiewicza).