E-KsięgarniaW uroczystości udział wzięły rodziny zidentyfikowanych ofiar oraz prezes IPN dr Karol Nawrocki, zastępca prezesa IPN dr hab. Krzysztof Szwagrzyk, kierujący Biurem Poszukiwań i Identyfikacji, zastępca prezesa IPN dr hab. Karol Polejowski wraz z przedstawicielami władz i instytucji państwowych.
Współorganizatorem uroczystości była Kancelaria Prezydenta RP.
Wśród ogłoszonych 20 nazwisk znajduje się 5 osób odnalezionych na cmentarzu „Jeruzalem” w Raciborzu:
Ryszard Chrzanowski ps. „Kos”
Henryk Filipecki ps. „Tarzan”
Marian Kostępski
Jan Kwak
Antoni Tkocz ps. „Antoś”
Wszystkie biogramy odnalezionych dostępne są pod tym adresem.
Za Biurem Poszukiwań i Identyfikacji IPN:
Historia raciborskiego więzienia
Więzienie Centralne w Raciborzu przyjmowało po wojnie skazanych z całej Polski, w tym także karanych za działalność niepodległościową. Większość osadzonych, którzy w latach 1945-1956 zmarli, prawdopodobnie z powodu epidemii gruźlicy w zimnych, przepełnionych celach – pogrzebano na cmentarzu „Jeruzalem”.
Biuro Poszukiwań i identyfikacji IPN stanęło zatem przed rzadką okazją odnalezienia w jednym miejscu np. uczestników słynnych akcji zbrojnych na Kielce z sierpnia 1945 r. i Radomsko z kwietnia 1946 r.; partyzanta plutonu KWP-NSZ „Wędrowiec” i specjalisty od ucieczek rodem z poakowskiej „Organizacji Makopola”; żołnierza kpt. Hedy „Szarego” i bliskiego współpracownika st. sierż. Dziemieszkiewicza „Roja” – ofiar komunizmu z Podlasia, Mazowsza, Lubelszczyzny, Kielecczyzny, Ziemi Sandomierskiej, Łódzkiej i Górnego Śląska. Koncentrowano się na odnalezieniu szczątków 15 ofiar komunizmu, w tym 7 żołnierzy Podziemia Niepodległościowego (ZWZ-AK, DSZ, WiN, KWP, NSZ), 6 współpracowników Podziemia (ZWZ-AK, DSZ, WiN, ROAK, NZW, LCL), członka antykomunistycznej organizacji młodzieżowej i ofiary przymusowej kolektywizacji wsi.
Raciborska nekropolia jest wyjątkowa ze względu na zachowane na jej tyłach, w niemal nienaruszonym stanie, powojenne pochówki, co umożliwiło badanie archeologiczne w pierwotnym ułożeniu spoczynkowym. Mimo to, nie było to proste przedsięwzięcie. Największą trudnością prac było odtworzenie układu 4 ostatnich kwater cmentarza, których granice dawno się zatarły. Duża część obszaru była zasypana 1,5 metrową warstwą ziemi, część zarosła gęstwiną ciernistych krzewów, w których ręcznie wycinano korytarze, aby dotrzeć do typowanych miejsc. Równocześnie zastosowano kilka metod typowania, które wzajemnie się uzupełniały. Analizowano układ nielicznych istniejących oznaczonych mogił, linii działek, położenie zachowanych częściowo betonowych stel z numerkami, a nawet karp, czyli pozostałości ściętych dawniej drzew – świadków historii nekropolii. Niezwykle przydatna okazała się georeferencja kilku powojennych zdjęć lotniczych przy pomocy specjalistycznego oprogramowania, czyli precyzyjne nałożenie ich na współczesne zdjęcia satelitarne (w różnych porach roku) oraz zdjęcia wykonane z drona. Jednocześnie prześledzenie ok. 1000 zapisów w starych księgach cmentarnych (cofając się niekiedy aż do przełomu XIX i XX wieku, pozwoliło zrekonstruować skomplikowany kształt i nazewnictwo dawnych kwater oraz położenie nieistniejących alejek. Odtworzono w ten sposób nie tylko zasięg dawnych kwater, ale również kolejność pochówków w rzędach.
Poszukiwania i identyfikacje
Badanie archeologiczne potwierdziło wyniki typowania, przy czym udało się także w nielicznych przypadkach przezwyciężyć trudności wynikające z anomalii w odtworzonym układzie. Precyzyjne dokumentowanie przez archeologów zarysów jam grobowych, układu spoczynkowego szczątków i odnalezionych artefaktów – pomogło odróżnić regularne pochówki od więziennych. Praca antropologów, w tym badanie szczątków in situ, pozwoliła potwierdzić sekwencje pochówków i podjąć szczątki 15 poszukiwanych ofiar komunizmu. Poddano je dalszym badaniom, w tym identyfikacji genetycznej.
W lipcu 2022 roku w Belwederze IPN ogłosił identyfikację 4 ofiar komunizmu, odnalezionych na raciborskiej nekropolii: śp. śp. Stanisława Chmielewskiego, Józefa Jankowskiego, Antoniego Kielocha i Wacława Laskowskiego.
Skuteczne poszukiwania IPN na cmentarzu „Jeruzalem” w Raciborzu przyniosły pewien społeczny oddźwięk – odnalezione ofiary zostały upamiętnione odsłoniętym w 2021 r. przed więzieniem niezwykłym pomnikiem, a przy okazji tegorocznych obchodów Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych, na – jak się ją ostatnio nazywa – raciborskiej „Łączce”, postawiono brzozowy krzyż – symbol żołnierzy Podziemia Niepodległościowego.
Adam Kondracki/BPiI
Instytut Pamięci Narodowej prowadzi działania zmierzające do odnalezienia i identyfikacji ofiar reżimów totalitarnych oraz czystek etnicznych w ramach działalności Biura Poszukiwań i Identyfikacji IPN, we współpracy z Główną Komisją Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Lista nazwisk zidentyfikowanych dotychczas ofiar obejmuje nazwiska ponad 240. W wyniku działań IPN odnaleziono i podjęto szczątki ponad dwóch tysięcy osób.
Celem sprawniejszej identyfikacji odnajdywanych szczątków Instytut Pamięci Narodowej od kilku lat korzysta z narzędzia udostępnionego przez amerykańskie Federalne Biuro Śledcze (FBI) systemu CODIS. Każdego roku wzrasta odsetek osób zidentyfikowanych z wykorzystaniem tego systemu, który obecnie sięga 30 procent.
Biuro Poszukiwań i Identyfikacji IPN prowadzi działania poszukiwawcze na terenie całego kraju oraz poza jego granicami. Zespół specjalistów przebadał kilkadziesiąt miejsc w Polsce, prowadził także prace m.in. na Ukrainie, Białorusi, na Litwie oraz w Niemczech. Na 2023 r. zespół prof. Krzysztofa Szwagrzyka zaplanował prace poszukiwawcze m.in. na terenie jednostki wojskowej w Rembertowie (kontynuacja), w Warszawie (kontynuacja prac na terenie dawnego więzienia Toledo na Pradze, kontynuacja badań na terenie Willi Jasny Dom), w Mucznem (kontynuacja prac poszukiwawczych szczątków ofiar zbrodni UPA na Polakach) oraz kilkudziesięciu innych miejscach.
-
Dziś w warszawskim Belwederze ogłoszono nazwiska 20 osób, których szczątki zostały odnalezione i zidentyfikowane w ramach działań Instytutu Pamięci Narodowej
