Zmagania z ortografią, czyli błędy w dokumentach archiwalnych

Jak wiadomo, dokumenty zgromadzone w archiwach IPN zawierają informacje, na których podstawie badacze od lat opracowują ważkie zagadnienia dotyczące najnowszej historii politycznej, gospodarczej i społecznej. Nieco na uboczu pozostaje nośnik tych informacji, czyli język pisany, a ten – gdy mu się dobrze przyjrzeć – może być źródłem wielu uśmiechów. Dzisiejsze „Migawki archiwalne” demaskują liczne pułapki, czyhające na wszystkich, którzy nie uważali podczas lekcji ortografii i gramatyki, a ponadto postawili na nonszalancję w używaniu ojczystego języka. Zaprezentowane poniżej błędy językowe pochodzą z różnego typu akt z zasobu Oddziałowego Archiwum IPN w Katowicach, a ich autorzy są nieznani. Nie zalecamy czytania tego tekstu przed klasówką z polskiego.

Zestawienie niech otworzą „treść pogruszkowa”, „pobódki”, „pogawentki”, „poczeba” i „podrusz”. Dalej jest „wstrząs muzgu”, „trzaska” (czaszka), „lekki zes” oraz „krutka brutka”. Potem mamy: „sądarz”, „strzupak”, „sórzba” (służba), „rzułte”, „zegarmirzcz”, „zchadski” i „kszaki”. Dość oryginalne jest „jajusz”, czyli „ja już” oraz „dziewiedź”, czyli zwykłe dziewięć. Na podstawie akt po SB można też stwierdzić, że błędna odmiana czasownika „dołączać” ma długą historię, bo już w 1974 r. ktoś napisał „jako załącznik dołanczam”.

Próby zapisania obcojęzycznych wyrazów dały zaś takie oto efekty: „Wolksdojtrz”, „samochód Peżot”, „front Morsz” (Front Morges), „drzas-band”, „Judżin” (Eugene) i Dżoł (Joe). Słowa niemieckiego hymnu to oczywiście „dojczlan dojczlan liberales”. Typowo gwarowe, górnośląskie są natomiast „Gejorg” (Georg, czyli Jerzy) i „Fymija”, „Ojfymija” – czyli Eufemia.

Funkcjonariusze SB często nie rozumieli – jako w sumie dla nich obcego – języka używanego w Kościele. Dlatego mamy w aktach takie cudeńka jak „nowicjusz papieski” (zamiast nuncjusz), „ojcowie Pauliny” (Paulini), „Eucharystus” (czyżby Chrystus…?), „święcenia neoprezbiteriańskie”, „ortodyskusyjność” czy „naborem egzerces” (encyklika „Laborem exercens”, jak się wydaje), „uroczystości imieninowe Matki Bożej Piekarskiej”, a nawet „szereg akademii ku czci Chrystusa Króla”. Znajdziemy tu też „ugrupowanie zakonnic”, „walkę klasową pomiędzy proboszczami a wikarymi”, „kompanie pątnicze”, „kułackie gospodarstwo plebańskie” oraz klauzulę zamiast klauzury.

W galerii znanych postaci występują: Recinger, Hiczkok, Szerlok Holms, Mason Luter, M. Taczer i Chitler.

Zdania i sformułowania, które nie potrzebują żadnego komentarza brzmią tak: „ojciec ww. już od kilku lat nie żyje, ponieważ zmarł”; „swego ciotecznego brata przed wojną przebił bagnetem, który zmarł”; „zabijając ją na śmierć”.

Na koniec kilka perełek, które najlepiej brzmią w kontekście:

„drzewo Genetyczne” – sporządzał więzień z nudów w celi;

„fszystko wpożądku” – u innego więźnia, który pisał do rodziny;

„wdomó” – czworo dzieci miał funkcjonariusz;

„do urzydku” – zdatna broń;

„rozpinać popiersie” – postrzelonej kochanki zaczął milicjant w 1946 r.;

„mestrzyzn” – czterech przyszło do jednego z Mysłowiczan w 1945 r. i go okradło;

„naug” – pijaństwa wódki posiadał funkcjonariusz;

„Mąto Kasyno”, ewentualnie „Męto Kasyno” – bitwa tam była;

„reumatyst” – zachorował nań pewien człowiek;

„słuplokator” – mieszkał u jakiejś rodziny w Chorzowie.

(na podstawie materiałów z zasobu OA IPN w Katowicach. W „CzasyPiśmie” nr 1(9)/2016 i 2(10)/2016