E-Księgarnia
29 czerwca 2020 r. w Centrum Edukacyjnym IPN w Katowicach im. Henryka Sławika „Przystanek Historia” odbyła się konferencja prasowa dotyczącą upamiętnienia 40. rocznicy powstania NSZZ „Solidarność” w ramach działalności Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach. Wydarzenie odbyło się w sali konferencyjnej z zachowaniem wszelkich środków ostrożności.
W konferencji wzięli udział: dr Andrzej Sznajder, dyrektor Oddziału IPN w Katowicach, Ryszard Mozgol, naczelnik Oddziałowego Biura Edukacji Narodowej IPN w Katowicach, Adrian Rams, autor wystawy, historyk OBEN IPN Katowice oraz Marek Skwarczyński, współorganizator strajku w „Fazosie” w Tarnowskich Górach w 1980 r.
Dyrektor Oddziału IPN w Katowicach dr Andrzej Sznajder podczas poniedziałkowej konferencji zaprosił na otwarcie wystawy „TU rodziła się Solidarność” 1 lipca o godz. 12.00 na Rynku w Tarnowskich Górach, gdzie pierwsza w regionie – 21 sierpnia 1980 r. – podjęła strajk solidarnościowy z Wybrzeżem tarnogórska Fabryka Zmechanizowanych Obudów Ścianowych „Fazos”. Dyrektor podkreślił, że „nie chcemy ograniczać narracji o historii Sierpnia do czterech porozumień: gdańskiego, szczecińskiego, jastrzębskiego i katowickiego. Wystawę chcemy pokazać w tych miejscach, w których trwały strajki”.
A. Sznajder mówiąc o wystawie, przypomniał również o upamiętnieniu miejsc związanych z historią związku. Z inicjatywy tarnogórskiej „Solidarności”, władze miejskie w Tarnowskich Górach oraz IPN upamiętniły pierwszy strajk na Górnym Śląsku w „Fazosie” poprzez ufundowanie w 2018 r. tablicy, która znajduje na gmachu ratusza w Tarnowskich Górach. W grudniu 2019 r. została odsłonięta tablica upamiętniającą strajk górników z KWK „Andaluzja” w 1981 r. w Piekarach Śląskich.
Ryszard Mozgol, naczelnik Oddziałowego Biura Edukacji Narodowej IPN w Katowicach omówił inicjatywy katowickiego oddziału IPN w ramach obchodów 40. rocznicy powstania NSZZ „Solidarność” – dodatek prasowy do „Gościa Niedzielnego”, w którym znajdą się teksty historyków IPN prezentujące najnowszy stan wiedzy na temat strajków lipcowych i sierpniowych w 1980 r., a także dotyczące: Wybrzeża, Lublina, Górnego Śląska i Zagłębia oraz genezy NSZZ „Solidarność”. Uzupełnieniem i rozszerzeniem dodatku będzie serwis internetowy „Twarze Solidarności”, który w czytelny i nowoczesny sposób przedstawi najważniejsze sylwetki ruchu związkowego. W kilku zakładkach zostaną przedstawione fotografie, dokumenty i notacje. Na wrzesień zaplanowano konferencję naukową „Z dala od Centrum. Sierpień 1980 na południu Polski w świetle działań partii i bezpieki”. Jest to inicjatywa czterech Oddziałowych Biur Badań Historycznych IPN z południa Polski z: Katowic, Krakowa, Wrocławia i Rzeszowa. Trwają prace nad albumem poświęconym śląsko-dąbrowskiej „Solidarności”, wzbogaconym o dotąd nie publikowane zdjęcia z Archiwum IPN oraz ze zbiorów prywatnych.
Adrian Rams, autor wystawy „Tu rodziła się Solidarność“ – Ekspozycja składa się z części ogólnopolskiej, regionalnej i lokalnej. Część regionalna poświęcona jest wydarzeniom, które toczyły się na terenach dzisiejszego województwa śląskiego latem 1980 r. Wystawy lokalne opisują wydarzenia z czterech miejscowości: Tarnowskich Gór, Bielska Białej, Dąbrowy Górniczej i Jastrzębia-Zdroju. W Tarnowskich Górach 21 sierpnia 1980 roku odbył się pierwszy w województwie katowickim strajk solidarnościowy z robotnikami z Wybrzeża.
***
Instytut Pamięci Narodowej inauguruje obchody 40. rocznicy powstania „Solidarności” 1 lipca. Z tej okazji przygotował wystawę „TU rodziła się Solidarność”, która będzie pokazana równocześnie w 17 miejscowościach rozsianych po całej Polsce. Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach opracował regionalną cześć wystawy – przedstawiającą wydarzenia tworzenie się nowych niezależnych związków zawodowych na terenach znajdujących się w dzisiejszych granicach administracyjnych województwa śląskiego – oraz cztery wystawy lokalne poświęcone: Tarnowskim Górom, Bielsku-Białej, Dąbrowie Górniczej i Jastrzębiu-Zdroju.
W województwie śląskim uroczyste otwarcie wystawy odbędzie się 1 lipca o godz. 12.00 na Rynku w Tarnowskich Górach. Ekspozycja będzie dostępna dla zwiedzających w Tarnowskich Górach do 15 lipca 2020 r. Zaprezentowana zostanie również m.in. w Bielsku-Białej (plac Chrobrego – 17 – 28 lipca), Jastrzębiu-Zdroju (przed MOK Jastrzębie – 13 – 25 sierpnia) i Dąbrowie Górniczej (przed Pałacem Kultury Zagłębia – 30 lipca – 11 sierpnia). Prezentacja cyklu wystaw będzie skoordynowana tworząc w całej Polsce „Biało-czerwony szlak: Tu rodziła się Solidarność”. Trasy wszystkich wystaw regionalnych zbiegną się 28 sierpnia na wernisażu w Warszawie.
Miesiące wakacyjne będą następnie świadkami kolejnych etapów odsłon tej unikatowej wystawy. Ekspozycje mają na celu ukazanie ogólnopolskich masowych strajków z lipca, sierpnia i września 1980 r.
Pierwsza w regionie – 21 sierpnia 1980 r. – podjęła strajk solidarnościowy z Wybrzeżem tarnogórska Fabryka Zmechanizowanych Obudów Ścianowych „Fazos”. Załoga przedsiębiorstwa od kilku miesięcy zwracała się do kierownictwa z problemami płacowymi i socjalnymi. Niespełnienie postulatów doprowadziło do przerwy w pracy, która przerodziła się w regularny strajk. Postulaty strajkujących odnosiły się do spraw pracowniczych i ogólnospołecznych. 22 sierpnia załoga „Fazosu” wróciła do pracy. Dyrekcja zakładu zawarła 3 września porozumienie z przedstawicielami tworzących się niezależnych związków zawodowych.
Strajk w „Fazosie” można uznać za punkt zwrotny w rozwoju sytuacji w regionie tarnogórskim i województwie katowickim. Na przełomie sierpnia i września pracownicy z kilkunastu tarnogórskich zakładów przekazali dyrekcjom swoje postulaty socjalne i płacowe. 4 września w Hucie Cynku „Miasteczko Śląskie” zawiązała się Zakładowa Komisja Pracowników, która przedstawiła dyrekcji 26 postulatów. Wobec ich niespełnienia 6 września ZKP ogłosiła strajk na czas nieokreślony. Trwał on 5 dni (do 10 września) i zakończył się zawarciem porozumienia.
„Fazos” nawiązał kontakty z gdańskim MKS, jego pracownicy pierwsi zaczęli tworzyć nowe związki – Zakładową Komisję Robotniczą. Kontakty z Fazosem nawiązywały załogi innych zakładów z Tarnowskich Gór i okolic. W październiku przedstawiciele zakładowych struktur „Solidarności” powołali w mieście Międzyzakładową Komisję Koordynacyjną NSZZ „Solidarność”.
***
Wystawa składa się z części ogólnopolskiej, części regionalnych oraz lokalnych ukazujących powstawanie „Solidarności” w niemal każdym zakątku naszego kraju. Prezentacja cyklu wystaw będzie skoordynowana tworząc w całej Polsce „Biało-czerwony szlak: Tu rodziła się Solidarność”. Trasy wszystkich wystaw regionalnych zbiegną się 28 sierpnia na wernisażu w Warszawie. Teksty ekspozycji są prezentowane w języku polskim i angielskim. W tym wielkim zwycięstwie, jaką była, jaką jest polska „Solidarność” mają udział miliony -najczęściej- anonimowych osób. Tą wystawą chcemy złożyć im hołd.
Powstanie „Solidarności” było jednym z najważniejszych wydarzeń końca XX w. na świecie.
W sierpniu 1980 r. na skraju komunistycznego imperium sowieckiego narodził się wielki, pokojowy ruch, do którego przystąpił niemal co trzeci Polak! „Solidarność” to 10 milionów formalnych członków – był to największy związek zawodowy na świecie.
„Solidarność” była owocem marzeń, cierpień i działań Polaków od Żołnierzy Wyklętych przez konspirację młodzieżową 1949-56 po uczestników „polskich miesięcy”: Czerwca ’56, Millenium ‘66, Marca ’68, Grudnia ’70, Czerwca ’76. Nieocenione znaczenie przy powstaniu „Solidarności” z jej pokojowym charakterem miała również działalność Kościoła pod przywództwem prymasa Stefana Wyszyńskiego, co zaowocowało także pontyfikatem Jana Pawła II i jego pierwszą pielgrzymką do Polski w 1979 r.
Polska „Solidarność” była 1980 r. iskrą, która dała początek upadkowi sowieckiemu imperium oraz uzależnionych komunistycznych państw na czterech kontynentach. Przebudowie uległ świat ukształtowany przez „zimną wojnę” po 1945 r. Efektem było wyzwolenie się wielu państw spod zależności i okupacji Związku Sowieckiego od Litwy, Łotwy i Estonii po Gruzję. Dzięki przełomowi zapoczątkowanemu przez “Solidarność” stało się także możliwe zjednoczenie Niemiec. Polska „Solidarność” to triumf pokojowej siły ducha nad materialistycznym komunistycznym imperium zła.