E-Księgarnia
4 kwietnia 2019 r. w Przystanku Historia – Centrum Edukacyjnym IPN w Katowicach im. Henryka Sławika, przy ul. św. Jana 10, odbyła się dyskusja z udziałem: abp. Damiana Zimonia, ks. prof. Jerzego Myszora oraz dr. hab. Adama Dziuroka. Spotkanie połączone było z promocją książki pod red. A. Dziuroka „Relacje Kościół – państwo na Górnym Śląsku w latach 1945–1989. Konflikt ideologiczny“.
Komuniści dążyli do zawłaszczenia całej sfery aktywności społeczeństwa, ograniczając działalność Kościoła co najwyżej do murów świątyń. Konflikt ideologiczny między „wyznawcami” światopoglądu marksistowskiego a katolikami był więc nieuchronny w ramach państwa komunistycznego. W realiach społeczno-politycznych powojennej Polski to wąska grupa rządzących narzucała społeczeństwu obcą ideologią. Jak zauważył prymas Stefan Wyszyński w maju 1953 r., czyli w momencie największego natężenia konfliktu w relacjach kościelno-państwowych: „Obłędem niemal jest żądać, by cały Naród wyrzekł się chrześcijaństwa tylko dlatego, że grupka ludzi wierzy w to, że przebudowy społecznej bez światopoglądu materialistycznego nie da się przeprowadzić“. Kształtowanie „nowego człowieka o światopoglądzie marksistowsko-leninowskim“ było elementem programu, „żeby Polskę ciemnoty i zacofania pozyskać kulturalnie i ideologicznie i wyzwolić duchowo“. […]
Prezentowane teksty stanowią przyczynek do lepszego poznania problemu konfrontacji ideologicznej między Kościołem katolickim a państwem rządzonym przez komunistów, przedstawionej w wymiarze lokalnym.
Fragment Wstępu
Niniejszy tom, zawierający 13 artykułów historyków z Katowic, Opola i Warszawy, ukazuje konflikt w relacjach Kościół – państwo na kilku płaszczyznach: specyfiki lokalnej, rozmów duchowieństwa z przedstawicielami władz, prasy, zaangażowania społeczno-politycznego duchowieństwa, szkolnictwa oraz pielgrzymowania.
Na początku skupiono się na kwestii górnośląskiego oblicza konfliktu ideologicznego Kościół – państwo. Doktor Andrzej Grajewski zwrócił m.in. uwagę na potrzebę komparatystyki podczas prowadzenia badań nad historią Kościoła w poszczególnych regionach, a także zaproponował nowe ramy narracji chronologicznej w odniesieniu do dziejów Kościoła na obszarze Górnego Śląska. Redaktor tomu, dr hab. Adam Dziurok, prof. UKSW, skupił się na przedstawieniu problemów natury światopoglądowej, które pojawiały się podczas rozmów przedstawicieli władz partyjno-państwowych z duchownymi na terenie województwa śląskiego/katowickiego w okresie stalinizmu.
W kolejnych dwóch tekstach skupiono się na perspektywie prasowej. Z jednej strony ukazano sposób relacjonowania stosunków państwowo-kościelnych w 1945 r. na łamach tygodnika „Gość Niedzielny” – wydawnictwa kurii diecezjalnej w Katowicach (tekst autorstwa ks. dr. Rafała Śpiewaka), z drugiej zaś zaprezentowano antykościelne treści publikowane przez katowicki miesięcznik ateistyczny „Myśl Wolna” (tekst dr Łucji Marek).
Trzeci blok tekstów obejmuje kwestię aktywności społeczno-politycznej grupy duchownych określanych jako „księża patrioci” oraz próby wychowania lojalnych kapłanów. Doktor Jacek Żurek poruszył sprawę regionalizmu w tym środowisku na Górnym Śląsku, dr Adriana Dawid zaprezentowała aktywność kapłanów województwa opolskiego w Komitecie Obrońców Pokoju, zaś ks. prof. Jerzy Myszor poddał analizie próby uzyskania wpływu przez władze komunistyczne na formację do kapłaństwa, zarówno w Śląskim Seminarium Duchownym w Krakowie, jak i poprzez powoływanie alumnów do służby wojskowej.
Problem oświaty i wychowania jako pola konfrontacji ideologicznej między Kościołem a państwem zaprezentowano w trzech odsłonach. Najpierw ukazano tę kwestię w szerokiej perspektywie chronologicznej (1950–1988) na przykładzie województwa opolskiego (dr Zbigniew Bereszyński). Następnie skupiono się na jednym konkretnym przypadku służebniczki, siostry Anny Dyllus, która trafiła do obozu pracy za nauczanie religii (tekst dr. hab. Andrzeja Szymańskiego). W napisanym przez dr Annę Badurę ostatnim artykule w tym bloku omówiono akcję dekrucyfikacyjną w szkołach województwa katowickiego w latach 1984–1985.
Trzy ostatnie artykuły podejmują problematykę pielgrzymowania i roli górnośląskich sanktuariów (w Piekarach Śląskich i Turzy Śląskiej) w okresie PRL. Najpierw ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer omówił relacje państwowo-kościelne na Górnym Śląsku w świetle wystąpień biskupów katowickich podczas stanowych pielgrzymek mężczyzn do Piekar Śląskich, a dr Kornelia Banaś zajęła się „kościelną propagandą wizualną” podczas tych pielgrzymek. W ostatnim tekście ks. dr hab. Henryk Olszar zaprezentował funkcjonowanie sanktuarium maryjnego w Turzy Śląskiej w realiach państwa komunistycznego.
Prezentowane teksty stanowią przyczynek do lepszego poznania problemu konfrontacji ideologicznej między Kościołem katolickim a państwem rządzonym przez komunistów w wymiarze lokalnym. Można wyrazić nadzieję, że tom będzie inspiracją do dalszych badań i refleksji nad tym fundamentalnym zagadnieniem w kontekście relacji państwowo-kościelnych w PRL.