E-Księgarnia
W dniu 17 listopada 2022 r. na cmentarzu parafialnym pw. św. Stanisława BM w Czeladzi przy ul. Nowopogońskiej odbyła się uroczystość oznaczenia znakiem pamięci „Tobie Polsko” 11 grobów powstańców śląskich: śp. Leona Banaszkiewcza, śp. Romana Pawełczyka, śp. Stanisława Maja, śp. Bolesława Kocota, śp. Mieczysława Ferdynandzkiego, śp. Mieczysława Szenka, śp. Józefa Szymczyka, śp. Mirosława Sadowskiego, śp. Tomasza Tarnówki, śp. Józefa Tajchaman i śp. Wacława Będkowskiego. Wydarzenie zostało zorganizowane przez Oddziałowe Biuro Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN w Katowicach we współpracy z Urzędem Miasta Czeladź oraz Muzeum Saturn w Czeladzi.
W uroczystości wzięli udział: rodziny powstańców śląskich, Jan Kwaśniewicz - naczelnik Oddziałowego Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa w Katowicach, Jan Powałka przewodniczący Rady Powiatu Będzińskiego Zbigniew Szaleniec- burmistrz Miasta Czeladź, Beata Zawiła - wiceburmistrz do spraw społecznych, Iwona Szaleniec – dyrektor Muzeum Saturn w Czeladzi, ks. kan. Jarosław Wolski - proboszcz parafii pw. św. Stanisława BM w Czeladzi, Straż Miejska z pocztem sztandarowym Miasta Czeladź oraz młodzież z Zespołu Szkół Ogólnokształcących i Technicznych w Czeladzi, która wystawiła wartę honorową przy grobach. Uroczystość poprowadziła Iwona Szaleniec – dyrektor Muzeum Saturn w Czeladzi. Po przywitaniu gości odegrano Hymn Państwowy, po którym głos zabrał Burmistrz Czeladzi. Instytut Pamięci Narodowej reprezentował Jan Kwaśniewicz naczelnik OBUWiM w Katowicach, który przybliżył zgromadzonym genezę akcji „Powstańcy to wiara, nadzieja i cud! Ocalmy groby powstańców śląskich od zapomnienia” oraz symbolikę znaku pamięci „Tobie Polsko”. Podczas uroczystości życiorysy każdego powstańca śląskiego przedstawiła zgromadzonym gościom Anna Bieniek – Zajda z Muzeum Saturn. Następnie Jan Kwaśniewicz ze Zbigniewem Szaleńcem dokonali oznaczenia 11 grobów, a zgromadzeni goście składali kwiaty i zapalali znicze. Nie zabrakło także modlitw nad każdym grobem, które poprowadził ks. .Jarosław Wolski. Na koniec uroczystości Burmistrz Czeladzi gorąco podziękował organizatorom i przybyłym gościom.
Leon Banaszkiewicz urodził się 12 kwietnia 1895 r. Brał udział w trzech powstaniach śląskich. W 1919 r. wstąpił do I pułku Strzelców Bytomskich do baonu zapasowego. Podczas I powstania śląskiego walczył na odcinku Czeladź - Bobrowniki. Zmarł 13 października 1970 r.
Roman Pawełczyk (s. Szczepana i Wiktorii z d. Sołtysik) urodził się 13 sierpnia 1897 r. w Czeladzi. W 1913 r. był jednym z założycieli V drużyny harcerskiej. Działał też w Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół” oraz należał do Polskiej Organizacji Wojskowej, gdzie posługiwał się pseudonimem Wilson. W ramach przygotowań do I powstania śląskiego przemycał broń. Brał czynny udział w walkach powstańczych. Podczas II wojny światowej należał do PPS-WRN, a od 1945 r. był członkiem Komitetu Powiatowego PPSZ. Został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1946 r.) oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1946 r.). Zmarł 10 lutego 1970 r.
Kpr. Stanisław Maj (s. Wojciecha i Teresy z d. Hudak) urodził się 17 kwietnia 1904 r. w Czeladzi. W 1917 r. ukończył 7 klasę szkoły powszechnej w swojej rodzinnej miejscowości. W latach 1916-1918 należał do 1 zagłębiowskiej drużyny harcerskiej. Od 23 lipca do 19 października 1920 r. służył w 4 kompanii saperów stacjonującej w Sandomierzu. Rok później brał czynny udział w III powstaniu śląskim. Walczył wówczas w szeregach 9 kompanii 3 baonu 10 pułku piechoty w Kędzierzynie oraz w rejonie Góry Św. Anny. W wyniku odniesionych ran trafił do szpitala w Sosnowcu, a następnie w Bydgoszczy. Po zwolnieniu ze szpitala trafił do obozu dla uchodźców w Sosnowcu. W 1924 r. ponownie wstąpił do wojska i został zaszeregowany w 8 kompanii 1 pułku w Żurawicy, jednak został stamtąd zwolniony dwa lata później z powodu złego stanu zdrowia. Wyjechał wówczas do Hamburga w poszukiwaniu pracy. W związku z faktem, że był tam prześladowany musiał uchodzić na teren Polski. Podczas próby przekroczenia granicy został zatrzymany jako rocznik poborowy. Trafił do 11 pułku piechoty w Tarnowskich Górach, jednak 25 marca 1926 r. po komisji lekarskiej został zwolniony z wojska. W 1928 r. podjął pracę jako maszynista w Fabryce Związków Azotowych w Chorzowie. Stanisław Maj działał również społecznie m.in. w Związku Powstańców Śląskich, Komitecie Akademickiej Pomocy Polskiej Młodzieży w Kielcach oraz w Związku Rezerwistów w Czeladzi. Za działalność niepodległościową został odznaczony Krzyżem na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi (1927 r., nr leg. 9731) oraz medalem pamiątkowym „Polska Swemu Obrońcy”. Zmarł 19 lipca 1940 r.
Bolesław Kocot (s. Tomasza i Agnieszki z d. Wojtasik) urodził się 23 marca 1900 r. w Czeladzi. Brał udział w III powstaniu śląskim. Należał do Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Czeladzi. Zmarł 17 grudnia 1973 r.
Józef Aleksander Szymczyk (s. Piotra i Balbiny) urodził się 24 kwietnia 1893 r. w Grodźcu. Ukończył szkołę powszechną w Czeladzi, a następnie Szkołę Handlową w Będzinie. Od najmłodszych lat należał do Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. W 1919 r. brał czynny udział w I powstaniu śląskim. Rok później służył w 7 pułku artylerii polowej. Od 1937 r. należał do Związku Byłych Ochotników Armii Polskiej. Zmarł 15 listopada 1975 r.
Kpr. Mirosław Sadowski (s. Grzegorza i Julii z d. Solarz) urodził się 25 stycznia 1903 r. w Czeladzi. Od 20 czerwca do 14 grudnia 1920 r. służył w 7 pułku piechoty. W 1921 r. brał udział w III powstaniu śląskim. Następnie w latach 1924-1926 służył w 7 pułku saperów. Po przejściu do rezerwy był przydzielony najpierw do 5 pułku saperów, a następnie do 5 baonu saperów. Zmarł 26 sierpnia 1931 r.
Ppor. Tomasz Tarnówka (s. Franciszka i Danieli z d. Makowska) urodził się 28 grudnia 1900 r. w Czeladzi. W 1918 r. wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska w Bytomiu. Od 1 listopada 1918 r. do 1 listopada 1921 r. służył w 11 pułku piechoty. W 1921 r. brał czynny udział w akcji plebiscytowej oraz III powstaniu śląskim. Podczas walk powstańczych służył w 1 kompanii sanitarnej 3 baonu 10 pułku piechoty w rejonie Oleszna i Kluczborka. W sierpniu 1939 r. został zmobilizowany do wojska i zaszeregowany w 23 Dywizji Piechoty. Podczas wojny obronnej trafił do niewoli do Stalagu w Lamsdorfie. W 1942 r. zbiegł z obozu. Po wyzwoleniu należał do Związku weteranów Powstań Śląskich (leg. nr 4450) oraz Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. Został odznaczony Krzyżem na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi, Śląskim Krzyżem Powstańczym, „Medalem Zwycięstwa i Wolności 1945 r.” oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł 10 lipca 1976 r.
Wacław Będkowski (s. Jana i Marianny) urodził się 11 sierpnia 1901 r. w Warszawie. Należał do Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Czeladzi. Brał udział w II powstaniu śląskim. Zmarł 30 lipca 1970 r.
oprac.: Danuta Mikoda (OBUWiM IPN Katowice)
Mieczysław Andrzej Ferdynandzki (s. Mariana i Honoraty) urodził się 12 października 1890 r. w Bydlinie gmina Wolbrom pow. olkuski. Uczestnik II powstania śląskiego, pracował jako urzędnik Towarzystwa Górniczo-Przemysłowego „Saturn”, działał w zarządzie najpierw Klubu Urzędników kopalni „Saturn”, a następnie Domu Ludowego, pełnił funkcję prezesa Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” gniazda Czeladź w latach 1922-1923 oraz 1926-1935.
Od 1916 r. żonaty z Heleną Dippel, z którą miał dwoje dzieci – córkę Krystynę i syna Zbigniewa. Zmarł w Czeladzi 21 sierpnia 1936 r.
Mieczysław Szenk (s. Ignacego i Lucyny) urodził się 14 lipca 1894 r. w Płocku. Ukończył 7-klasową Szkołę Handlową w Będzinie. Od 1913 r. do wybuchu I wojny uczęszczał do szkoły technicznej zawodowej w Niemczech. Pod koniec sierpnia 1914 r. wstąpił do Legionu Wschodniego we Lwowie. Nie chcąc składać przysięgi na wierność Austro-Węgier uciekł i dotarł do Krakowa, gdzie wstąpił ponownie do Legionu Wschodniego wyruszając na front w Karpatach Wschodnich. Podczas bitwy pod Rafajłową został ciężko ranny w głowę. W latach 1917-1918 pracował w kopalni węgla kamiennego „Czeladź” jako rysownik, a następnie w kopalni „Saturn” na stanowisku kierownika tartaku i wycinki drzewa. Brał czynny udział w rozbrojeniu Niemców na terenie kopalni „Saturn”. Zgłosił się na ochotnika do obrony Lwowa uczestnicząc w walkach pod Lwowem, Gródkiem Jagiellońskim, Bartatowem, Obroszynem. Ranny w nogę dostał się do niewoli ukraińskiej. Do dwukrotnych próbach ucieczki udało mu się dostać do wojska polskiego. Od chwili wybuchu I powstania śląskiego do 8 września 1919 r. walczył jako wcielony do 1 pułku strzelców katowickich 1 baonu pod Szopienicami, Bogucicami, a także odcinku bytomskim. Po zakończonych walkach pracował w charakterze technika budowlanego w magistracie w Płocku. Niedługo potem ponownie zgłosił się do wojska, przydzielono go do 1 pułku szwoleżerów. Zaznaczył również swą czynną obecność w III powstaniu śląskim w grupie Północnej podgrupie Butryma oddziale łącznikowym J. Greya. Od końca maja 1921 r. pracował jako urzędnik w rachubie Towarzystwa Górniczo-Przemysłowego „Saturn”. Żonaty z Jadwigą Gąsiorowską. Miał syna Romana.
Był członkiem między innymi Związku Powstańców Śląskich, Związku Strzeleckiego, Ligi Ochrony Powietrznej i Przeciwgazowej, Polskiego Czerwonego Krzyża. Odznaczony Medalem Niepodległości, Krzyżem Walecznych, Krzyżem Legionowym, Krzyżem na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi, Gwiazdą Górnośląską. Zmarł 23 czerwca 1959 r.
Józef Tajchman urodził się 6 lipca 1899 r. w Czeladzi z małżeństwa Pawła i Marianny Termińskiej jako drugie spośród trojga dzieci – starszej siostry Ludwiki oraz młodszego brata Zygmunta. Wykształcenie elementarne uzyskał w Czeladzi, natomiast kolejny szczebel edukacji w postaci Szkoły Realnej Karola Araszkiewicza w Sosnowcu ukończył z notami celującymi.
W 1919 roku powołany został do odbycia służby wojskowej. Otrzymał przydział do kompanii gospodarczej 24 pułku piechoty. Na wieść o wybuchu III powstania śląskiego zgłosił się na ochotnika, brał udział w walkach pod Siemianowicami oraz w rejonie Katowic. Ranny w brzuch dochodził do zdrowia pod opieką felczera Mieczysława Koprzywy. Za udział w powstaniu uhonorowany został odznaczeniem, które podczas okupacji zaginęło. W latach 60. nadano mu Śląski Krzyż Powstańczy.
Do wybuchu II wojny pracował w czeladzkim magistracie, najpierw w charakterze kierownika wydziału administracyjnego, a następnie jako sekretarz zarządu miasta. Ciesząc się ogólnym poważaniem pełnił wiele rozmaitych funkcji społecznych. Był jednym z organizatorów czeladzkiego oddziału Polskiego Czerwonego Krzyża najpierw w randze wiceprezesa, od 1929 r. prezesa. W tym samym roku objął również kierownictwo miejskiego Koła Związku Powstańców Śląskich. Prężnie działał ponadto w Polskiej Macierzy Szkolnej Koło Czeladź jako członek komisji dochodowej zajmującej się finansową i propagandową aktywnością. Wykonywał obowiązki zastępcy przewodniczącego Podkomitetu Funduszu Pracy, pracował w Miejskim Obywatelskim Komitecie Zimowej Pomocy Bezrobotnym, podczas II spisu powszechnego ludności w 1931 r. sprawował obowiązki naczelnego komisarza w mieście. Poza tym udzielał się w lokalnych oddziałach Związku Obrony Kresów Zachodnich oraz Związku Strzeleckiego, wiele lat działał w komisji rewizyjnej czeladzkiej Ochotniczej Straży Pożarnej. Powołano go również na sekretarza miejscowego komitetu wykonawczego obchodów 10-lecia niepodległości Polski, natomiast później do składu komitetu honorowego utworzonego w 1933 r. w związku z organizacją uroczystości poświęcenia i wręczenia sztandaru Ogólnemu Związkowi Podoficerów Rezerwy Koło w Czeladzi, a także w 1937 r. komitetu wykonawczego święta poświęcenia sztandaru Bractwa św. Anny. W 1936 r. po odejściu piastującego urząd burmistrza Bronisława Dorobczyńskiego środowisko prawicowe wysunęło jego kandydaturę, ostatecznie jednak nie uzyskała ona wystarczającego poparcia. W okresie II wojny z powodu utworzenia getta był zmuszony opuścić swój dom przy ul. Wąskiej, wtedy wraz z rodziną zamieszkał u dalszych krewnych. Wkrótce potem wysiedleni trafili do obozu pracy w Katscher (Kietrz). W 1955 r. ukończył Studium Prawa Gospodarczego. Przez długi czas, aż do emerytury pracował w Przedsiębiorstwie Montażu i Urządzeń Kotłowych, Chemicznych i Zbiorników „Mostostal” w Będzinie na stanowisku kierownika Działu Zatrudnienia i Płac. Od 1924 r. żonaty był z Eufrozyną Domańską, z którą doczekał się dwójki dzieci: syna Przemysława i córki Grażyny. Zmarł 17 września 1975 r.
oprac.: Anna Binek-Zajda (Muzeum Saturn w Czeladzi)
Akcja oznaczania grobów znakiem pamięci opracowanym przez Oddziałowe Biuro Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN w Katowicach rozpoczęła się 5 lipca 2021 r w dzień setnej rocznicy zakończenia III powstania śląskiego. Znak pamięci „Tobie Polsko” ma formę proporczyka o rozmiarach ok. 20 x 8 cm wykonanego z porcelany nagrobnej. Umieszczono na nim inwokację „Tobie Polsko”, pod którą znajduje się wizerunek orła otoczonego datami powstań, a poniżej napisy „Grób Powstańca Śląskiego” i „Instytut Pamięci Narodowej”. Proporzec jest wzorowany na sztandarze powstańczym „Tobie Polsko”, który wykonano na początku 1920 r. w pracowni przy redakcji „Katolika” w Bytomiu i który obecnie znajduje się w zbiorach Muzeum Czynu Powstańczego w Górze Św. Anny. Muzeum posiada także fotografię z uroczystości upamiętniającej uchwalenie Konstytucji 3 Maja, która przedstawia pochód mieszkańców wsi Osiek (pow. strzelecki, woj. opolskie) z tymże sztandarem niesionym przez A. Szulca do Rozmierzy. Uroczyści te obchodzono na całym Górnym Śląsku w niedzielę 2 maja 1920 r. i były to pierwsze legalne obchody tej rocznicy na tym terenie. Dzięki postanowieniom artykułu 88 Traktatu Wersalskiego o przeprowadzeniu plebiscytu, dla zapewnienia jego bezstronności, w lutym 1920 r. obszar plebiscytowy wyłączono z państwa niemieckiego i poddano kontroli wojsk alianckich, a pełnię władzy przejęła na nim Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa Górnego Śląska z gen. Henri Le Rondem na czele. Umożliwiło to Polakom legalne demonstrowanie swoich dążeń i używanie symboli narodowych.
