Instytut Pamięci Narodowej Polecamy nowości wydawnicze historyków Oddziału IPN w Katowicach - Aktualności -

Polecamy nowości wydawnicze pracowników Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN w Katowicach:

Elity i przedstawiciele społeczności żydowskiej podczas II wojny światowej, red. nauk. Martyna Grądzka-Rejak, Aleksandra Namysło, Katowice – Kraków – Warszawa 2017

W kręgu zagadnień podejmowanych w monografii znalazły się m.in. kwestie roli i znaczenia elit oraz przedstawicieli społeczności żydowskiej w okresie II wojny światowej, prezentacja ich postaw, zachowań, działań oraz mechanizmów postępowania. Autorzy tekstów starali się odpowiedzieć na pytania dotyczące trwania elit przedwojennych w warunkach okupacyjnych w celu wskazania zmian, odmienności lub elementów gwarantujących stałość pewnych procesów. Problematyka ta została przedstawiona zarówno w ujęciu globalnym, jak i w odniesieniu do regionalnych przykładów. W tekstach autorzy analizowali też status elit i przedstawicieli społeczności żydowskiej w kolejnych fazach wojny oraz zjawisko powstania nowych wojennych elit. Szczegółowo odniesiono się do losów prezesów i członków Judenratu oraz funkcjonariuszy ŻSP. Poruszono także kwestie obyczajów i życia codziennego elit w okresie okupacji oraz ich pracę społeczną i kulturalną. Przedmiotem zainteresowania autorów stał się temat działań podejmowanych na rzecz przetrwania członków elit, udzielanej im pomocy oraz denuncjacji tych osób. W tym celu analizowano także powojenne procesy sądowe osób oskarżonych o współpracę z okupantem, powoływano się na ich losy po zakończeniu wojny. Ważnym elementem książki jest też próba zdefiniowania terminu „elity żydowskie” oraz ukazanie stanu badań prowadzonych dotychczas nad tym tematem.

Pod czerwoną gwiazdą. Aspekty sowieckiej obecności w Europie Środkowo-Wschodniej w 1945 roku, red. Sebastian Rosenbaum, Dariusz Węgrzyn, Katowice–Warszawa 2017

Publikacja ze względu na swój międzynarodowy charakter jest zachętą do poszerzania perspektyw badawczych w badaniach nad problemem obecności Armii Czerwonej i władz sowieckich w Europie Środkowo-Wschodniej w końcowej fazie wojny oraz pierwszych miesiącach po jej zakończeniu. Zgromadzone tu artykuły dotykają kilku płaszczyzn tematycznych. Jedną z nich jest pytanie o obecność omawianej problematyki w historiografii i pamięci społecznej (Ewa Ochman, Jörg Echternkamp, Boris Sokołow). Problematyce motywów polityki sowieckiej, której narzędziem były m.in. deportacje ludności cywilnej, poświęcone są artykuły Piotra Madajczyka (perspektywa ogólna), Beáty Márkus (Węgry), Dariusza Roguta (aresztowania i deportacje żołnierzy i oficerów Armii Krajowej). Olesia Isaiuk ukazuje relacje, jakie ukształtowały się we wschodniej Galicji (Ukrainie Zachodniej) między UPA a Armią Czerwoną. Kolejna grupa tekstów koncentruje się na problemie wkroczenia Armii Czerwonej do Europy Środkowo-Wschodniej, z kluczową kwestią zbrodni, jakich wojska sowieckie dopuściły się wobec ludności cywilnej zajmowanych terenów (Gienadij Bordiugow, Oliwia Gałka-Olejko, Thomas Widera, Gábor Bánkuti, János Bednárik i Lázár Vértesi, ks. Andrzej Hanich). Następna część publikacji koncentruje się na kolejnych etapach konstytuowania się okupacyjnej władzy sowieckiej na zajętych przez Armię Czerwoną terytoriach, m.in. wschodnich Niemczech, czyli Sowieckiej Strefie Okupacyjnej (Jan Foitzik, Bettina Greiner, Daria Czarnecka). Tom zamyka krótka refleksja źródłoznawcza: Mirosław Golon prezentuje znaczenie akt masowych z procesów o uznanie za zmarłego, które toczyły się po 1945 r. w polskich sądach grodzkich.

Referendum ludowe w 1946 roku oraz wybory do Sejmu Ustawodawczego w 1947 roku na Górnym Śląsku, red. Małgorzata Świder, Adam Dziurok, IPN, Uniwersytet Opolski w Opolu, Katowice – Warszawa – Opole 2017

Na książkę składa się 12 artykułów, poprzedzonych wstępem, będących pokłosiem ogólnopolskiej konferencji naukowej pod tym samym tytułem zorganizowanej przez IPN Katowice wspólnie z Instytutem Historii Uniwersytetu Opolskiego w 2016 r. Autorzy przedstawili szerokie spektrum problematyki związanej z organizacją, przebiegiem oraz konsekwencjami referendum ludowego z 1946 r. oraz wyborów do Sejmu Ustawodawczego w 1947 r. na Górnym Śląsku. Pierwsza część niniejszej publikacji, nosząca tytuł Konteksty, obejmuje cztery artykuły, które bezpośrednio nie odnoszą się do referendum ludowego w 1946 r. i wyborów w 1947 r. w Polsce, ale stanowią ciekawy wątek uzupełniający, wpisując wspomniane wydarzenia w szerszy kontekst geograficzny, jak i chronologiczny. Na część drugą, zatytułowaną Przebieg, składa się sześć artykułów skupiających się na procesie przebiegu kampanii przedreferendalnej, organizacji referendum i wyborów, a także oddziaływaniu aparatu represji na ich wyniki. Tom zamykają dwa teksty w części Konsekwencje, omawiające skutki politycznego przełomu ze stycznia 1947 r.

Więcej niż partia. PZPR a polityka, gospodarka i społeczeństwo 1948–1990, red. Adam Dziuba, Bogusław Tracz, Katowice–Warszawa 2017

Na książkę składa się 26 artykułów, poprzedzonych wstępem, będących pokłosiem ogólnopolskiej konferencji naukowej pod tym samym tytułem, zorganizowanej w Katowicach jesienią 2015 r. Autorzy przedstawili szerokie spektrum problematyki związanej z aktywnością partii komunistycznej w powojennej Polsce we wszystkich sferach życia społeczno-politycznego, zarówno na poziomie centralnym, jak i lokalnym. Omawiane przez autorów zagadnienia dotykają zarówno ogólnych założeń polityki partii rządzącej, jej aktywności na płaszczyznach kultury, ideologii, propagandy i ekonomii, jak i relacji z innymi instytucjami państwa czy Kościołem katolickim. W pierwszej części tomu zgrupowano artykuły prezentujące działalność partii komunistycznej w skali całego państwa: od gospodarki, przez kulturę, wymiar sprawiedliwości, skończywszy na wojsku. Pozostałe teksty zgromadzone w tomie dotyczą funkcjonowania PZPR na szczeblu lokalnym, przy czym ich autorzy zainteresowali się bliżej kilkoma sferami aktywności partii: polityką (zwłaszcza stosunkami z lokalną administracją), ideologią i szeroko pojmowaną kulturą oraz relacjami PZPR z Kościołem katolickim (w jednym wypadku także z Kościołem prawosławnym), przyjrzeli się wreszcie kwestiom gospodarczym – konkretnie kolektywizacji rolnictwa. Zgromadzone w tomie artykuły ukazują wiele pól aktywności partii, która w warunkach realnego komunizmu zarządzała nie tylko sferą polityczną, ale także kulturą, oficjalnym życiem społecznym i gospodarką, aspirowała zaś do zdobycia pełnej dominacji ideologicznej i światopoglądowej nad obywatelami Polski. W książce znalazły się ponadto streszczenia w języku angielskim, bibliografia oraz indeks osobowy. Publikacja w ramach centralnego projektu badawczego „Partia komunistyczna w systemie władzy w Polsce 1944–1989”.

Instrukcje, wytyczne, pisma Departamentu IV Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z lat 1962-1989. Wybór dokumentów pod red. Adama Dziuroka i Filipa Musiała

Wybór dokumentów: Adam Dziurok, Adrian Jusupović, Marcin Kasprzycki, Łucja Marek, Filip Musiał, Anna Karolina Piekarska, Norbert Wójtowicz

Niniejsza edycja źródłowa jest piątym tomem serii „Normatywy aparatu represji”. Stanowi kontynuację wydanego w jej ramach zbioru instrukcji, wytycznych i okólników dyrektor Departamentu V MBP z lat 1945-1953 w zakresie działań prowadzonych przeciwko Kościołowi katolickiemu. Zdecydowana większość publikacji dotyczących działalności UB/SB koncentruje się na opisie aktywności operacyjnej. Omawia się w nich efekty działań bezpieki. Niemniej dla pełnego obrazu brakuje wskazania dążeń UB/SB, zaś cele, jakie zamierzał osiągać aparat represji, można odnaleźć w normatywach, okólnikach i wytycznych. Konkretyzowane były one następnie w planach pracy. Opracowane krytycznie normatywy aparatu represji wypełniają więc ważną lukę badawczą, umożliwiając syntezę historii UB/SB.